________________
ઉત્તર હિંદનાં મધ્ય યુગીન રાજ્યો
૧૨૩ પણ એ શહેરની મોટી અભિવૃદ્ધિનું કારણ ચોખ્ખી રીતે હર્ષે તેની પિતાના પાટનગર તરીકે કરેલી પસંદગી હતી. ઈ.સ. ૬૩૬ અને ઈ.સ. ૬૪૩માં હ્યુએન્સાંગ ત્યાં રહ્યો હતો તે અરસામાં ફાહિયાનના સમય કરતાં આંખે ચઢે એવા ફેરફાર થયા હતા. પાછળથી આવેલા એ યાત્રીએ ત્યાં બેને બદલે સો કરતાં વધારે એવી સંસ્થાઓ જોઈ હતી અને તેમાં બંને મોટી શાખાઓના મળી ૧૦,૦૦૦થી વધારે સાધુઓની ગીચ્ચ વસ્તી હતી. બૌદ્ધ ધર્મની સાથેસાથે હિંદુ ધર્મ પણ આબાદ સ્થિતિમાં હતો અને તે ધર્મનાં બસોથી વધારે મંદિર તથા હજારો ભકત હતા. તે શહેરને મજબૂત કિલ્લેબંધી હતી. ગંગાને પૂર્વકિનારે ચાર માઈલ સુધી તે વિસ્તરેલું હતું અને સ્વચ્છ તળાવ તથા રમ્ય ઉદ્યાનોથી શોભાયમાન દીસતું હતું. તેના રહેવાસી પૈસેટકે સુખી હતા અને તેમાં કેટલાંક કુટુંબો તો બહુ જ બળવાન હતાં. તે રેશમી વસ્ત્રો પહેરતા અને વિદ્યાકળામાં કુશળ હતા.
જોકે નવમા અને દસમા સૈકામાં કેટલીયવાર તે દુશ્મનોના લશ્કરને હાથ ગયું હતું છતાં તે એ ઘામાંથી જલદી પાછું ઉભું થઈ જતું હતું,
, અને ઈ.સ. ૧૦૧૮ની આખરમાં મહમદે તેની કબજે થયું અને તે
| દિવાલ પાસે દેખા દીધી ત્યારે પણ તે મોટું નાશ પામ્યું
છે અને ભવ્ય નગર હતું. સાત સાત દુર્ગેથી તેની રક્ષા થતી હતી અને દશ હજાર મંદિર હોવાને માટે તે પ્રખ્યાત થયેલું હતું.એમ જણાય છે કે સુલતાન મહમદે તેનાં મંદિરોને તોડી પાડવાં, પણ શહેરને જતું કર્યું. પંચાલની રાજ્યધાનીને બારીમાં ખસેડવાથી કનોજનાં વસ્તી તથા અગત્યમાં બહુ ઘટાડો થયો હશે. બારમા સૈકામાં ગહરવાલના રાજાઓના અમલ નીચે કાંઈક અંશે તે ફરી ઉભું થયું જણાયું છે. ઇ.સ. ૧૧૯૪માં આ શહેર સમેત રાજા જયચંદના મુલકને શાહબુદ્દીને કબજે કર્યો ત્યારથી હમેશને માટે તે નહિ જેવા રથાનને પ્રાપ્ત થયું. ઈ.સ. ૧૫૪૦માં હુમાયુન પર પતે મેળવેલી જીતની યાદગીરીમાં શેરશાહે તે શહેરની પડોશમાં જ શેરસુર નામનું નવું શહેર
