________________
પ્રકરણ ૧૧ મું ગુપ્ત સામ્રાજ્ય અને પશ્ચિમના ક્ષત્રપ ચંદ્રગુપ્ત ૧લાથી કુમારગુપ્ત ૧લો
ઇ.સ. ૩૨૦ થી ૪૫૫ ચોથા સૈકામાં ભૂલાયેલા ઇતિહાસ પરનો અંધારપિછોડે ઊંચકાય છે. ઈતિહાસ પટ પર ફરી પ્રકાશ પડવા માંડે છે અને હિંદને
- ઈતિહાસ નાનાંનાનાં રાજ્યની નિરસ વિગતની ગુસવંશની ઉત્પત્તિ
* નોંધ મટી, એકચક્ર સત્તા નીચે રહેલા હિંદનો * સળંગ ઈતિહાસ બની વાચકને રોચક થાય છે. પાટલીપુત્ર કે તેની આસપાસના કોઈ શહેરમાં “ચંદ્રગુપ્ત' એ મશહૂર પધારી કોઈ સ્થાનિક રાજા રાજ્ય કરતો હતો. ઈ.સ. ૩૦૮માં કે તેની આસપાસમાં પ્રાચીન લિચ્છવીવંશની કુમારદેવી નામની રાજકન્યા જોડે તેનું લગ્ન થયું. બૌદ્ધ સંપ્રદાયના શરૂઆતના ઇતિહાસમાં કેટલાય યુગો પૂર્વે એ વંશ બહુ પ્રખ્યાતિ પામેલો હતો. અજાતશત્રુના અમલથી માંડી કુમારદેવીના લગ્નના સમય સુધીના લગભગ આઠ સિકાના લાંબા ગાળામાં લિચ્છવીવેશનો ઇતિહાસ મોટેભાગે લુપ્તપ્રાય થયેલો છે, જોકે ઈ.સ. ૧૧૧થી શરૂ થતા શકનો ઉપયોગ કરતે એક રાજવંશ નેપાલમાં તેણે સ્થાપન કર્યાની નેંધ છે. હવે આ લગ્નને કારણે એ વંશ અણચીંતવ્ય નજર આગળ ખડો થાય છે. ચંદ્રગુપ્ત અને કુમારદેવીનું લગ્ન એ મહાન રાજકીય અગત્યનો બનાવ નીવડ્યો, કારણકે તેનાથી મૌર્યવંશના યશની સ્પર્ધા કરે એવા નવા રાજવંશનો પાયો નંખાયો. એમ જણાય છે કે કુમારદેવીના સંબંધને લઈ ચંદ્રગુપ્તને જાણે પહેરામણીરૂપે લિચ્છવીવંશની અતિ કિંમતી કુમક મળી, જેને એગે તે મગધ અને તેની આસપાસના પ્રદેશમાં સર્વોપરી સ્થાન ધરાવતો થયો. સંભવ છે કે આ યાદગાર લગ્ન વખતે - લિચ્છવીઓ એ પ્રાચીન પાટનગરના સ્વામી હતા અને એ લગ્નને
