________________
ઉત્તર હિંદનાં મધ્યે યુ ગી ન રા જ્યે
૧૦
સમાવેશ થાય છે એવી ૨૦ માઈલ લાંબી અને ૧૫ માઈલ પહેાળા સાંકડી ખીણનેજ, નેપાલ કહી શકાય અને પ્રાચીન કાળમાં તેને જ નેપાલ કહેતા હતા. હાલની સરકારની નીતિ, એ સાંકડી ખીણુ સિવાયના રાજ્યના ઘણાખરા ભાગેામાંથી યુરેાપીયનેાને બહાર રાખવાની છે અને પિરણામે નેપાલના બાકીના ભાગો વિષે આપણને બહુ જ ચેાડી માહિતી છે.
નેપાલને લગતી એટલે કે ઉપર જણાવેલા ખીણના પ્રદેશને લગતી સૌથી વહેલી ચોક્કસ ઐતિહાસિક માહિતી શુખ્રીસ્ત પછીના ચોથા સૈકામાં સમુદ્રગુપ્તે ઊભા કરેલા કીર્તિસ્થંભના શીલાલેખમાં કરેલા નિવેદનમાં છે; અને તે એ પ્રકારની છે કે આસામ અથવા કામરૂપની પેઠે તે એક સ્વતંત્રરીતે પાતાને રાજ્યવહીવટ કરતા મેાખરાના પ્રાંત હતા, અને તે ઉપરી ગુપ્તસત્તાને આજ્ઞાધીન રહી, ખંડણી ભરતા હતા. સંભવ છે કે ખંડણી નામની જ હતી અને તેનું ગુપ્તો પ્રત્યેનું આજ્ઞાધીનપણું એકસરખું ચાલુ નહોતું. આજે નેપાલી સરકાર જોકે વ્યવહારૂ રીતે સ્વતંત્ર છે તેા પણ તે ચીનના સમ્રાટ્ઝે નજરાણાં અથવા ખંડણી ભરે છે અને એમ કરી બહુજ અછરતી રીતે તે સત્તાધીશનું આધિપત્ય સ્વીકારે છે અને બ્લેડે જોડે હિંદમાંથી અંગ્રેજોએ મેાકલેલા રાજદુતને સ્વીકારી તેની દ્વારા હિંદી સરકારની દોરવણીને અનુસરી પોતાની પરદેશી રાજનીતિ ઘડે છે.
સ્થાનિક પ્રણાલીકથા જાહેર કરે છે કે સમુદ્રગુપ્ત પહેલાં ઘણાં સમય પર ઈ. સ. પૂર્વના ત્રીજા સૈકામાં અશેાકના સમયમાં નેપાલની ખીણ તેને તાબે હતી. પાટણ શહેર આગળ અશોકના વખતમાં અશાક તથા તેની પુત્રીનાં કહેવાતાં બાંધકામેાની અને શિલાલેખાની હયાતીથી એ પ્રણાલી કથાનું સમર્થન થાય છે અને એમ સિદ્ધ થાય છે કે હિમાલયની દક્ષિણે આવેલી ટેકરીઓની હારની તળેટીને નીચાણુના પ્રદેશ તેના સામ્રા
સમુદ્રસના સમયમાં
