________________
હર્ષનું રાજ્ય ઈ.સ. ૬ ૦ ૬ થી ૬ ૪૭
• ૯૩ વર્ષ પહેલાં હર્ષના સમારંભમાં હાજરી આપનાર પૂર્વ હિંદના રાજા કુમારે વિજેતાના લશ્કરના ઉપયોગ માટે પુષ્કળ ઢેર અને યુદ્ધસામગ્રી મોકલી આપ્યાં. વાંગહ્યુએન્સી હર્ષના રાજ્યને બથાવી પાડનારને કેદી તરીકે ચીન લઈ ગયો અને તેની આ સેવા માટે તેને યોગ્ય બઢતી મળી. પછીથી ઈ.સ. ૬પ૦માં જ્યારે બાદશાહ ટાઇપ્સગ મરી ગયો અને તેનો રોજો બાંધવામાં આવ્યો ત્યારે તે રાજાના મુખદ્વાર આગળનો રસ્તો બાવલાંથી શણગારવામાં આવ્યો. તે બાવલાંઓમાં તિબેટના રાજા
ગત્સાન ગેપ અને અર્જુનનાં () બાવલાં પણ હતાં. ડોક સમય તિર્લ્ડટ તિબેટને તાબે રહ્યું હોય એમ દેખાય છે. તે સમયે તિબેટ ચીનાઈ સામ્રાજ્યની સામે થાય એવું બળવાન રાજ્ય હતું. આ પ્રમાણે આ આડકથા પૂરી થાય છે. પુરાતત્ત્વના અભ્યાસીઓને ઘણાં વર્ષોથી જાણીતી હેવા છતાં હિંદને ઇતિહાસ લખનારની નજર બહાર એ અત્યારસુધી રહી ગયેલી છે.
- ઈ.સ. ૬૫૭માં બૌદ્ધ તીર્થસ્થાનોએ વાઘા ચઢાવવા, ચીનના શાહના હુકમથી હિંદમાં મોકલાયાથી વાંગહ્યુએન્સીએ પિતાનાં પરા
ક્રમોની રંગભૂમિરૂપ દેશની ફરી મુલાકાત લીધી. વાંગ હ્યુએન્સીની હાસાને રસ્તે નેપાલમાં થઈ તે હિંદમાં દાખલ ત્રીજી મુલાકાત થયો. એ વાટ તે સમયે ખુલ્લી હતી અને ઘણા
બૌદ્ધ યાત્રીઓ તેનો ઉપયોગ કરતા હતા.વૈશાલિ, બૌદ્ધગયા તથા બીજાં પવિત્ર સ્થળોની જાત્રા કરી હિંદુકુશ તથા પામિર રસ્તે ઉત્તર અફઘાનિસ્તાન અથવા કપિસામાં થઈ તે પોતાને વતન પાછો ફર્યો.
- સાતમા સૈકામાં હર્ષના તાબા નીચેના મુલકની મર્યાદા બહાર આવેલા હિંદના પ્રદેશની રાજકીય વ્યવસ્થાની બાબતમા હ્યુએન્સાંગની
ટીકાઓથી બહુ સારે પ્રકાશ પડે છે. ઉત્તરમાં સાતમા સિકામાં કાશ્મીર એક આગળ પડતું રાજ્ય થયું હતું અને કાશમીર તેણે તક્ષિલા તથા મીઠાના પહાડના (સિંહપુર)
પ્રદેશ તેમજ નીચલા ટેકરીઆળ પ્રદેશમાંનાં
