________________
યુરેપના સુધારાને ઈતિહાસ બધા કાળમાં, બધા દેશમાં, લોકોને સુધારવાનું માન ધર્મને મળ્યું છે. વિજ્ઞાન, સાહિત્ય, કળાઓ, ને માનસિક ને નૈતિક આનન્દોએ આ ભાનમાં હિસ્સ મેળવવા પ્રયત્ન કર્યો છે, અને તે હિસ્સે કબૂલ રાખી આપણે તે બધી બાબતોને ઉચ્ચ સ્થાન અપ્યું છે.
ત્યારે એ સુધારાના ઇતિહાસ વિષે બોલવાનું શરૂ કરતાં પહેલાં હું તમને પૂછીશ એ ગહન, એવો વિસ્તીર્ણએ અમૂલ્ય બનાવ, એવી અમૂલ્ય બાબત શી છે કે જે પ્રજાઓના સમગ્ર જીવનનું સંક્ષિપ્ત ચિત્ર ગણી શકાય ?
સુધારે એ શબ્દ ચિર કાળથી ને ઘણા દેશોમાં વપરાતો આવ્યો છે. થોડીવી સ્પષ્ટતાથી, થોડીવરી પૂર્ણતાથી એ શબદને લોકોએ સમજાવ્યો છે. ગમે તેમ પણ એ વપરાય જાય છે, અને જેઓ એને વાપરે છે તેઓ એને એક કે બીજો અર્થ લાગુ પાડે છે. આપણે આપણા અભ્યાસના કામમાં એ શબ્દને સામાન્ય, લૌકિક, ને પ્રચલિત અર્થ લઈશું. વિજ્ઞાનના પારિભાષિક શબ્દોના દેખીતા વધારે યથાર્થ વધારે ચોક્કસ લક્ષણોના કરતાં સામાન્ય શબ્દોના પ્રચલિત અર્થોમાં ઘણુંખરૂં હમેશ વધારે ચેકસાઈ હોય છે. શબ્દોના સાધારણ અથે સામાન્ય બુદ્ધિથી નિર્ણત થાય છે, જે સામાન્ય બુદ્ધિ તે મનુષ્યત્વને ખાસ ગુણ છે. શબ્દોને સાધારણ અર્થ ધીમે ધીમે ને જુદી જુદી સ્થિતિમાં જુદી જુદી વખતે નિર્ણત થાય છે. તેથી કોઈ પણ જાણીતા શબ્દના અર્થમાં સમાય એવી કોઈ પણ હકીકત છે કેઈપણ બીના જ્યારે બને છે ત્યારે સ્વાભાવિક રીતે તે અર્થ જાણે એટલો વ્યાપક થાય છે, વિસ્તીર્ણ થાય છે, કે ધીમે ધીમે એ શબ્દના અર્થની અંદર આવી જવી જોઈતી જુદી જુદી બીનાઓ ને જુદા જુદા વિચારે અને સમાવેશ પામે છે.
આથી ઉલટું, જે કોઈ શબ્દનો અર્થ પારિભાષિક હોય છે તેને અમુક એક માણસે અથવા કેટલાક જ માણસોએ નક્કી કરેલ હોવાને લીધે તે અર્થ તે માણસની માનસિક મર્યાદામાં આવેલી અમુક હકીકતેને જ આધારે નિર્ણત થએલે હેય છે. આથી વિજ્ઞાનનાં લક્ષણો સાધારણ રીતે
