________________
વ્યાખ્યાન દસમુ
૧૭૫
આમ તેનાં કરેલા કામે! ટુંકે। વખત અસર કરી શકતાં હતાં. ઉદ્દેશે મેટા દર્શાવી, પ્રયત્ન માટા કરી, એ સભા કરતી કંઈ નહિ. એ સભાઓનું અસ્તિત્વ બિલકુલ નિરર્થક હતું એમ કહી શકાય નહિ, કારણ કે વખતેવખત પ્રજાકીય દાસત્વની વિરુદ્ધ ઝુંબેશને પવને એની મારફ્તેજ દેશમાં વાયા કર્યાં છે. તાપણુ દેશના જુદા જુદા સમાજોને એકત્રિક કરવાના કાર્યમાં એ સભાને ત્તેહ મળી નથી ને તેથી, રાજ્ય સારી રીતે ચાલવામાં તે સાધનભૂત થઈ નથી.
સ્પેન ને પાચુંગાલની કાર્યને વિષે પણ એવુંજ પરિણામ જોવામાં આવે છે, છતાં હજાર, દરજ્જે તે જુદા પ્રકારની છે. સ્થળ ને સમયને અનુસરીને કાર્ટોનું અગત્ય ખદલાય છે. ઑરેગાન તે બિસ્કેમાં રાજ્યના વારસસંબંધી ને મૂર લોકો સામે લડાઈ એ કરવા વિષેની તકરારા થતી તે સખળથી એ સભાએ વધારે વાર વાર ખેલાવાતી ને વધારે બળવાન હતી. કેટલીક ક્રાર્યમાં, દાખલા તરીકે ૧૩૭૦, ૧૩૭૩ ના વર્ષની સ્ટાઈલની કાર્ટમાં, અમીરા ને ધર્મગુરુઓને ખેાલાવવામાંજ નહોતા આવતા. બનાવે સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિથી તપાસીશું તે આપણુને નાની નાની ઘણી વીગતે માલૂમ પડશે. પણ જે સામાન્ય દૃષ્ટિબિન્દુથી મારે જોવું પડે છે. તે પ્રમાણે જોતાં કહી શકાય કે ફ્રાન્સની સ્ટેટ-જનરલની પેઠે આ કાર્ટો પણ નિરર્થકજ હતી, તેમનું અસ્તિત્વ પણ આકસ્મિક ને નિષ્પ્રયેાજન હતું, ને તે રાજ્યના કાર્યવહનમાં નિયમિત કે વ્યવસ્થિત સેવા બજાવવામાં સાધનરૂપ નહેતી.
ઇંગ્લેંડનું ભવિષ્ય જુદા પ્રકારનું હતું. આ વિષયની બધી વીગતામાં હું ઉતરવા નથી માગતા. ઇંગ્લેંડના રાજકીય ચેતન વિષે હું જુદુંજ એક વ્યાખ્યાન કરીશ; હાલમાં તે એ ચેતન સુરાપખંડના ખીજા બધા. દેશનાં ચેતનથી જુદીજ દિશામા વહ્યું છે તેનાં કારણેા વિષે થોડાક શબ્દો કહીશ... પ્રથમ તા. ઇંગ્લંડમાં દાસત્વની સ્થિતિમાં હોય . એવે મેટા નહાતા. હલકા ને ઉંચા વર્ગના અમીર લોકોને રાજની સામે થવું પડતું ત્યારે એકત્રિત બનવું પડતું હતું. ઉપલા વર્ગના લેાકેામાં આથી ઐકય જળવાતું. તે
