________________
વ્યાખ્યાન સાતમું.
૧૨૭
સામાન્ય પ્રજાએ અધિકાર પ્રાપ્ત કર્યો તે ખરેખરા બંડનું, ખરેખરા યુદ્ધનું પરિણામ હતું; એ બંડ, એ યુદ્ધ નગરજનોએ અમીર વર્ગની વિરુદ્ધ કર્યું હતું. આ બંડને વિષે શું જોવામાં આવે છે? જે બંડખોરો હાર ખાય છે તો અમીર તેના કિલ્લાઓ તેડી પાડે છે; માત્ર નગરના નહિ પણ દરેક બંડખોરના ઘરની આસપાસનાં રક્ષણે પણ તે તેડી પાડે છે. અન્યને સહાયતા આપવાને બંધાયા પછી નગરજનોનું પહેલું કામ પિતાના આવાસોમાં મજબુતીથી પિતાનું રક્ષણ કરવાનું છે, ને તે આવાસને કિલ્લાની પેઠે રક્ષિત બનાવવાનું છે. કેટલાંક નગરે કે જેનાં નામ પણ અત્યારે ભૂલી જવાયાં જેવાં છે તેમણે તેમના પર સત્તા ધરાવનારા અમીર સામે લાંબો વખત સુધી લડત ઝીરવી હતી. અન્ત હાર થવાથી ઘણું નગરજનોનાં સુરક્ષિત ગૃહો તોડી પાડવામાં આવ્યાં હતાં.
આપણા પૂર્વજોના આવાસોની અંદર આપણે દાખલ થઈએ; તેનું બંધારણ કેવું હતું તે, ને તે પરથી તેઓ કેવા પ્રકારનું જીવન ગાળતા હતા એમ સમજાય તેને આપણે અભ્યાસ કરીએ. યુદ્ધને માટે જ બધું રાખવામાં આવેલું હોય છે, બધી વસ્તુઓમાં યુદ્ધને ઉદેશ જણાય છે.
આપણે સમજી શકીએ ત્યાંસુધી બારમા સૈકામાં નગરજનનું ઘર આ પ્રમાણે ગોઠવણવાળું હોય છે; સાધારણ રીતે ત્રણ માળે હોય છે, ને દરેક પર એક ઓરડે; ભોયતળીઆ પરને ઓરડે સામાન્ય ખંડ હોય છે; કુટુંબનાં માણસો ત્યાં ભોજન લે છે. પહેલે માળ સલામતી ખાતર ઘણે ઉંચે હોય છે; ગઠવણમાં આ વાત સૌથી વધારે ધ્યાન ખેંચે એવી હેય છે. આ માળના ખંડમાં નગરજન એની પત્ની સાથે આવાસ કરતો. ઘણુંખરું હમેશ ઘરને ખૂણું પડતું સાધારણ રીતે એક ચોરસ ગઢ હોય છે; યુદ્ધનું આ એક બીજું ચિહ્ન ને રક્ષણનું સાધન હોય છે. બીજા માળ પર એક ખંડ હોય છે તેનો ઉપયોગ બરાબર સમજાતો નથી, પણ તે ઘણું કરીને છોકરાઓને માટે ને ઘરનાં બીજાં માણસોને માટે કામમાં આવતો. તેની ઉપર ઘણુંખરું સપાટ જમીન હોય છે, ને તેને ઉપયોગ દેખીતી જ રીતે
