________________
વિચારસ્વાતંત્ર્યને ઇતિહાસ.
૧૯૩
અને “ જે અયુક્તિક જડ ગ્રાહકેાને ચર્ચા ઈશ્વરાક્ત માને છે. તે સાક્ષાત્ ઇશ્વરે કથેલા નથી પરંતુ અતિ મહેનતને પરિણામે મનુષ્યને જે ધાર્મિક સત્યા લાધ્યાં છે તેની સંકલના માત્ર છે. ” એ બે મુખ્ય સિદ્ધાંત!—જેમનું મૂળ ન્યુમેનનાં લખાણામાં શેાધી શકાય તેને ધિક્કારી કાઢવામાં આવ્યા છે. ત્રણ મહિના બાદ પેાપે જગદ્વેાધક પ્રકાશપત્ર જાહેર કર્યાં, તેમાં તેણે આધુનિકાના વિચારાની વિસ્તારપૂર્વક ચર્ચા કરી હતી તથા એ અનિષ્ટ (આધુનિકાના વિચારાના ફેલાવારૂપ) ને દાખી દેવાના જુદા જુદા માર્ગો આલેખ્યા હતા. પાપને આલેખ આધુનિકાના વિચાર। યેાગ્ય રીતે રજુ કરે છે એમ કાઈ પણ આધુનિક કબુલ નહિ કરે. આમ છતાં કેટલીક ટીકા મુદ્દાસર હતીઃ-જેવી કે, આધુનિકાનું એક પુસ્તક લેા. તેના એકાદ પાના પર કેશલિકની સહી હશે. જરા પાનું ઉથલાવશે તે તમને લાગશે કે હમે બુદ્ધિવાદોનું પુસ્તક વાંચી રહ્યા છે. ઇતિહાસ લખતી વખતે તેએ ઈસુની દિવ્યતાને કશે। ઉલ્લેખ કરતા નથી, પરંતુ વ્યાસપીઠ પરથી તેએ એ વાત ઘાંટા પાડીને જાહેર કરે છે.
""
66
જૂના અયુક્તિક જડગ્રાહાના અસલી અર્થે ખાટા ઠેરવી તેમના માત્ર શબ્દો કાયમ રાખવાના આધુનિકાના આ પ્રયાસેાથી કાઈ સરલચિત્ત પુરુષ ગુંચવાઇ જાય એવેા સંભવ છે, અને ચના મુખ્ય મુખ્ય સિદ્ધાંતાને વિનાશરૂપ નિવડે એવા આ નવા જ્ઞાનના પ્રચાર સામે કેથલિક ધમ સંસ્થાના વડે ગુરુ જાહેર રીતે વ્યવસ્થિત અને તીવ્ર વિરાધ કરે એ સ્વાભાવિક છે એમ માનવા તે પ્રેરાય એમાં કાંઇ નવાઇ નથી. ચિરકાળથી આધુનિકા જે કામ કરી રહ્યા છે તે જ કામ પ્રેટેસ્ટંટ ચર્ચોમાં ઉદારમતવાદી ધર્મગુરુઓ કરી રહ્યા છે. ઇસુનું દૈવીપણું’ એવા શબ્દ સમૂહને તેએ પ્રયાગ કરે છે ખરા, પણ તેઓ એ શબ્દસમૂહને એવી રીતે સમજાવે છે કે એમાંથી ઇસુને જન્મ ચમત્કારી હતા એવા અનિકળતા નથી. તેઓ ઇસુના પુનરુત્થાન વિષેના સિદ્ધાંતના ઉપદેશ કરે છે. ખરા, પરંતુ એ સિદ્ધાંત
૧૩
