________________
૧૬ બુદ્ધિવાદને વિકાસ. ' ઘણે લુલ અને ઢીલે છે; આમ છતાં પેઈને શાસ્ત્ર (Scripture બાઈબલ) પર જે કેટલીક ટીકા કરી છે અને જેમને લીધે બાઈબલના અચૂકપણાને સિદ્ધાંત જોખમમાં આવી પડે એમ માનવું હતું, તે ટીકાઓને ટસનના લેખમાં સ્વીકાર કરવામાં આવ્યો છે એથી એ લેખ ધ્યાન ખેંચે એ છે.
પેઈનના પુસ્તકને જબરો ફેલાવો થયે. તેથી દુર્ગુણલ્મન મંડળે ( Society for the Suppression of Vice ) એના પ્રકાશક પર ફોજદારી કરવાનો નિશ્ચય કર્યો. ઉચ્ચ વર્ગોમાં તે અશ્રદ્ધા સાધારણ થઈ પડી હતી, પરંતુ સાધારણ જનતાને માટે ધર્મ આવશ્યક છે અને નીચલી કેમેમાં અશ્રદ્ધા ફેલાવવાના કોઈ પણ પ્રયાસને મૂળમાં જ દાબી દેવો જોઈએ એ સર્વેને દઢ અભિપ્રાય હતે. ગરીબ વર્ગને વ્યવસ્થામાં રાખવા માટે ધર્મ અતિ ઉપયોગી સાધન છે એવી સામાન્ય માન્યતા હતી. પણ ઘૂસ્ટનની વાત બાજુ પર મૂકીએ તે શરૂઆતના બુદ્ધિવાદીઓમાંથી શિક્ષાપાત્ર થવામાં તે પિટર એનેટ નામને એક શિક્ષક જ હતે. એણે (free thought) નાસ્તિકમત લોકપ્રિય કરવાનો પ્રયાસ કર્યો હતું અને એવા અતિ નિંદ્ય, ઘેર વિચારે જનતામાં ફેલાવવાના ગુન્હાસર તેને જાહેરમાં બદનામ કરવામાં આવ્યો હતો તથા સખત મજુરીની શિક્ષા ફરમાવવામાં આવી હતી. પેઈનનું માનવું હતું કે સમગ્ર જનસમાજને નવા વિચારના સંસર્ગમાં આવવાનો અધિકાર હતો અને એણે ભણેલા અભણ સર્વ કેઇના હાથમાં જાય એવી રીતે પોતાનો ગ્રંથ રચેલો. આથી એના પુસ્તક પર અંકુશ મૂકાય એ વાત સ્વાભાવિક હતી. ૧૭૯૭ માં તપાસ ચાલી તે સમયે ન્યાયાધીશે પ્રકાશકના બચાવમાં બને તેટલાં વિદને નાંખ્યાં અને તેને એક વર્ષની કેદની શિક્ષા ફરમાવી.
પિઈનના ગ્રંથને અંગે ચાલેલી તપાસને આટલેથી અંત ન આવ્યો. ૧૮૧૧ માં “એજ એવું રિઝન” ને ત્રીજો ભાગ પ્રસિદ્ધ
