________________
જ વિચારસ્વાતંત્ર્ય અને બાધક શક્તિઓ.
ધને મેળ બેસાડે એ જ કઠિન વાત છે. બીજું, એમની નજમાં સમાજને અત્યંત લાભદાયી નિવડે એવી જણાતી રચનામાં એ
ધથી ઉંધુચતું થવાનો સંભવ હોય છે; આથી એમને એ કુશળ પૃશ્યની શોધ હરકતકર્તા લાગે છે. અંતમાં, એ શેાધ જાણે એમના ઈશ્વરનું અપમાન ન હોય એમ ધારી તેઓ તેનાથી ભડકે છે. દૈવી. ચિહનને અર્થ તથા હેતુ સમજાવવા એ જેમની એક ફરજ છે એવા ધર્માધિકારીઓ એમની સત્તાને જોખમમાં નાંખે એવા સિદ્ધાંતથી ખળભળી ઉઠે છે..
છેક પ્રાચીન સમયમાં આવા સ્વાર્થનું જોર ઘણું ચાલતું હોવાથી પ્રગતિશીલ સમાજોમાં પરિવર્તન થવામાં ઢીલ થઈ હશે અને કેટલાક સમાજે સહેજ પણ પ્રગતિ કરતા અટકયા હશે. પરંતુ આખા ઈતિહાસમાં તેમની ઘેાડી ઘણું અસર તો ચાલુ રહીજ છે. એવા સ્વાર્થી હેતુઓથી જ્ઞાનપ્રાપ્તિ અને પ્રગતિના માર્ગોમાં અંતરાય ઉભાં થયાં છે. છેક આગળ વધી ગયેલા સમાજો સામે એ હેતુઓનું જોર નબળું પડયું છે, તેમના (સમાજોના) વિકાસને રોકવાની કે નવું જૂનું કરે એવા વિચારેને ફેલાવે થતો બંધ કરી દેવાની આજ તેમની શક્તિ નથી, પણ તેવા સમાજમાં યે એ સ્વાર્થની અસર આપણે નિહાળી શકીએ. નવા વિચારને નડતરરૂપ માનનારા આજે પણ ઘણુઓ. આપણું નજરે પડે છે. સમષ્ટિવાદ (Socialism)થી અભડાઈ જનારાઓ પૈકી એવા ઘણું યે છે. તેઓ તેની વિરુદ્ધ યા તરફેણમાં થતી દલીલોને વિચાર સરખો કરતા નથી. પણ એ વિચારથી તેમની માનસમૃષ્ટિમાં વિક્ષેભ ઉત્પન્ન થાય તથા એમની પરિચિત વસ્તુસ્થિતિની સખત ઝાટકણી થવાનો સંભવ હોય છે એટલાજ કારણથી તેઓ સમષ્ટિવાદથી કંટાળાપૂર્વક વિમુખ થાય છે. વળી રખેને ધાર્મિક મંજુરીઆત સાથે સંબંધ ધરાવતા ભૂલભરેલા વિચારસમૂહની હસ્તીને હાનિ પહોંચે એવી બીકથી આપણું અપૂર્ણ લગ્નસંસ્થામાં ફેરફાર કરવાની સૂચના પર વિચાર પણ કરવાની ના પાડનાર
