________________
વિચારસ્વાતંત્ર્યને ઇતિહાસ.
૧૦૯ ભિન્ન ભિન્ન) શાખાના નિયોજક ગણને સોંપવામાં આવી. આમ ખરે અધિકાર રાજ્યના હાથમાંથી પ્રજાના હાથમાં ગયો. પરંતુ આ ૧૭૯૦ ના બંધારણથી ધર્માસ્વાતંત્ર્ય અને પૂજાવિધિમાં કશો ફેરફાર કરવામાં આવ્યો ન હતો. પછી ૧૭૯૨-૯૫ સુધીમાં એક રાજશાસનપદ્ધતિ નાબુદ થઈ અને લકરાજ સ્થપાયું ત્યારે પણ ૧૭૯૦ નું બંધારણ તે કાયમ જ રહ્યું. પરંતુ કાન્સમાંથી ખ્રિસ્તીધર્મને જડમૂળથી ઉખાડી કાઢવાની પ્રવૃત્તિ મંડાઈ અને પેરિસના Commune (સંધે ) બધા ધર્મના અને બંધ કરવાનો હુકમ કાઢો. કેથલિક ધર્મની પૂજનવિધિ અનુસાર બુદ્ધિની પૂજા પેરિસ અને પ્રાંતમાં શરુ થઈ. સરકાર કેથલિક મતની સખ્ત વિરોધી હતી પણ પ્રચલિત ધર્મને કચરી નાખવા માટે પશુબળ વાપરવાની તેણે દરકાર કરી નહિ. સીધો જુલમ ગુજારવાથી રાષ્ટ્ર રક્ષણની શક્તિ કમ થઈ જાત અને પૂરપને એબ લાગત. પાખંડમત ક્રમે ક્રમે નાબુદ થશે એમ સરકાર ભેળપણથી માનતી હતી. કાન્સ દેશમાંથી ખ્રિસ્તી ધર્મનું મૂળ ઉખેડવાની નીતિને રબપીઅરે વિરોધ કર્યો અને ૧૭૯૫ ના એપ્રિલમાં એ સત્તારૂઢ થયે ત્યારે એણે પરમાત્માની પૂજા રાજધર્મ તરીકે સ્થાપિત કરી. ફ્રેન્ચ લોકેએ આત્માના અમરત્વના અને પરમાત્માના અસ્તિત્વના સિદ્ધાંતો સ્વીકાર્યા. ખ્રિસ્તી ધર્મના સિદ્ધાંતનો સ્વીકાર કરાવી રસ્પીઅરે એ ધર્મને કોન્સમાંથી નિમૂળ ન થવા દીધો. રેબલ્પીઅર સત્તારૂઢ હતો ત્યારે ખ્રિસ્તી ધર્મના બધા સિદ્ધાંતોનું પાલન અંધશ્રદ્ધાથી થતું ન હતું, કિંતુ આવશ્યક સિદ્ધાંતને તેણે સર્વ પાસે સ્વીકાર કરાવેલો. રાજધર્મથી વિરુદ્ધ ધર્મપંથના અનુયાયીઓનું સ્વાતંત્ર્ય ઝુંટવી લેવામાં આવ્યું ન હતું. આમ, કેટલાક મહિના સુધી રુસેના વિચાર થોડા ઘણા અમલમાં મૂકાયા હતા. વસ્તુતઃ અસહિષ્ણુતા જ પ્રવર્તતી. અનીશ્વરવાદ એ દુર્ગુણ લેખાતે અને રેઇસ્પીઅરથી જુદા વિચાર ધરાવનારા અનીશ્વરી લેખાતાએટલે, રેબલ્પીઅરથી જુદા જુદા વિચાર ધરાવનારા દુર્ગુણને પ્રચાર. કરનારા હોઈ, હાઈ કુદરતી રીતે અસહિષ્ણુતાના ભંગ બનતા.
