________________
(૨) અહિંસાનું વિશ્લેષણ -
હિંસાને અર્થ પ્રાણનાશ તથા દુઃખ છે તથાપિ હિંસા જન્ય દોષનો આધાર તો પ્રમાદ અને રાગદ્વેષ જ છે. યદિ જીવનમાં પ્રમાદ અને રાગદ્વેષ જન્ય આસકિત ન હોય તો કેવળ પ્રાણનાશ હિંસાની કોટિમાં આવી શકતો નથી. કેમકે - મન - વચન અને કાયાની શ્રદ્ધથી સંયમ સ્વીકારેલો સાધક સંયમલક્ષી જ છે. માં જીવન ધારણ કરવાના પ્રશ્નો જ્યારે ઉપસ્થિત થયા હશે ત્યારે ગોચરી, પાણી, વિહાર વ્યાખ્યાન આદિ ના પ્રશ્નો પણ સામે આવ્યા હશે. માટે સંયમલક્ષી બધી પ્રવૃત્તિઓ કરવા છતાં પણ જીવનમાં યદી અપ્રમત અવસ્થા છે, કષાય અને વિષય વિનાનું જીવન છે. તો અપ્રમત અવસ્થાની તે ક્રિયાઓ હિસાજનક બનતી નથી. કેમકે જ્ઞાન તથા ચારિત્રના ઉપયોગવંત આત્માને કોઈ પણ જીવને મારવાની વૃત્તિ સમાપ્ત થઈ ગયેલી હોય છે. માટે જ કિયા એ કર્મ અને પરિણામે બંધ કહેવાય છે. તત્વાર્થ સૂત્રમાં પણ
પ્રમત્તયોત્િ પ્રાઇવ્યપરોપ હિંસા ” તેમ છમાં શિષ્યની સામે જ્યારે
“जले जन्तुः स्थले जन्तुराकाशे जन्तुरेवच ।
નનુમાને તો fમક્ષુરિંઝિ: ” આ શ્લોક આવ્યો હશે? ત્યારે ભયભીત બની ગુરૂને પૂછ્યું છે કે -
“कहं चरे कहं चिट्ठे, कह मासे कहं सये । (दशवैकालिक)
कहं भुजंतो भासंतो पावं कम्मं न बन्धइ ॥"
મારે કંઈ રીતે ચાલવું, ઊભા રહેવું, બેસવું, સુવું, ખાવું, અને બોલવું જેથી હિસાજન્ય પાપ લાગવા ન પામે, કેમકે – સંયમલક્ષી સાધકને પણ ક્રિયાઓ કર્યા વિના ચાલે તેમ નથી. અને જ્યાં ક્રિયાઓ છે ત્યાં કર્મો તો લાગતા જ હશે. પણ માનસિક પરિણામોમાં જ્યાં સુધી કષાયભાવ નહી હશે, તો રસબંધ અને સ્થિતિબંધનો અભાવ રહેશે. માટે જવાબમાં ગુરૂજીએ કહયું કે -
“ગર્વ રે વિકે ન મારે નાં સથે ! जयं भुंजतो, भांसतो पावं कम्मं न बन्धइ ।। (दशवैकालिक)" મતલબ કે - માનસિક, વાચિક તથા કાયિક પ્રવૃતિ માં પ્રમાદ, રાગદ્વેષ.
૩ર.
