________________
કિધુનિઓ અને પ્રયુક્તિઓ સુચવી છે. કોઈ બાબતને શષ્ટ રૂપે મણે કહી નથી. એને એમની વિદ્વતા કહે કે ગમે તે કહે પરંતુ જે છે તે તેમ છે. ગૌતમબુદ્દે વત્સને કહ્યું “હે શ્રેટ્સ! આવી દૃષ્ટિ રાખવી અથવા સિદ્ધાને સમજાવવા તે સરવાળે દુખ રૂપ છે એટલું જ નહિ પરંતુ એ પ્રશ્નો ધ માટે નથી તેમ નિર્વાણ માટે પણ મેથી; અર્થાત એવા પ્રશ્નો કરવા અગર એના ઉત્તરે આપવા તે નિરર્થક છે.” - ગૌતમ બુદ્ધ પ્રશ્નને સીધો ઉત્તર આપવાને બદલે ઉલટું પૂછે છે હે વત્સ! તારી આગળ અગ્નિ બળે છે તે તું જુએ છે?” વસે કહ્યું “હું જોઉં છું ". ગૌતમબુદ્દે ફરી પૂછ્યું “અગ્નિ, હે વત્સ! તારી પાછળ બળે છે તેને તું જુએ છે ?” વલ્સે કહ્યું “હે ગૌતમ એ હું જોઉં છું.” ત્યારબાદ ગૌતમબુદ્ધ પૂછ્યું “હે વત્સ! પૂર્વને. અગ્નિ હેલવાઈ ગયે તે તું જાણે છે ?” વલ્સ કહે છે “હા, હું એ જાણું છું.” ગૌતમબુદ્દે વળી પાછું કહ્યું “હે વત્સ! પશ્ચિમને. અગ્નિ હેલવાઈ ગયે તે તું જાણે છે ?” વર્સે કહ્યું “હા, હું તે પણ જાણું છું.” ત્યારે ગૌતમબુદ્દે કહ્યું “હે વત્સ ! અગ્નિ હેલવાઈને કઈ દિશામાં ગયો ?” વસે જવાબ વાળે “તે હું કેવી રીતે કહી શકું ?” આ બધા પ્રશ્નો અને પ્રતિપ્રશ્નો દ્વારા ગૌતમબુદ્ધ વત્સ પરિવ્રાજકને એ હકીકત ઠસાવવા માગતા હતા કે એવા પ્રશ્નો અર્થ વિનાના છે અને એવા પ્રશ્નો પૂછવા તેને કઈ સાર જ નથી.
ગૌતમબુદ્ધ પિતે કાંઈપણ સ્પષ્ટ વિધાન કરવાની સ્થિતિમાં નેતા એ ઉપરની આખી ઘટનાને સારાંશ છે. પ્રતિપ્રશ્નો પૂછી મૂળ વાતને તેઓ ઉડાડી દેતા. બુદ્દે ગમે તે વ્યક્તિઓને પરિચય સાળે હેય. પરંતુ એટલું ચોક્કસ છે કે તેઓ કાંઈપણ નિર્ણયાત્મક વિધાન કરી શકવાની સ્થિતિમાં નો'તા. સામાન્ય બુદ્ધિના માણસને પણ સતિષ આપી શક્યા હોય તેમ પણ લાગતું નથી. “મેક્ઝિમનિકાય” અને “લીધનિકાય” ને તપાસતાં ગૌતમબુદ્ધ કઈ પ્રકૃતિના કે
