________________
પ૪]
મરાઠા કાલ દાભાડેની વિધવા ઉમાબાઈએ પિલાજીરાવ પછી દમાજીરાવને પિતાના પ્રતિનિધિ તરીકે સ્વીકાર્યો હતો. ઉમાબાઈને દમાજીરાવની મદદની જરૂર દખણમાં હોવાથી એને ત્યાં આવવા કહેવામાં આવ્યું. આથી દામાજીરાવને ગુજરાતમાં પિતાને નાયબ તરીકે રંગાજીને નીમવાનું જરૂરી લાગ્યું. રંગેજી ૧૭૩૫ માં ગુજરાતમાં આવ્યું અને ૧૭૪૯ સુધી એણે નેંધપાત્ર ભાગ ભજવ્યો. રંગજીએ દભાજીરાવ વતી મેમિનખાન પાસેથી મહી નદીના ઉત્તર ભાગના પ્રદેશના મહેસૂલ પર ચોથ ઉઘરાવવાને હક્ક મેળવી લીધો.
| ગુજરાતના મુઘલ સૂબેદાર અભયસિંહના નાયબ રતનસિંહ ભંડારી પાસેથી અમદાવાદને હવાલે લેવા સહાય કરવાના બદલામાં મોમિનખાને ગાયકવાડને ગુજરાતનું અડધું મહેસૂલ આપવાનું કબૂલ રાખ્યું. એમાં અમદાવાદ શહેર, હવેલી પરગણું તથા ખંભાતનું બંદર (જે પિતાનું મથક હતું તે) મોમિનખાને બાકાત રાખ્યાં. બંનેએ ભેગા મળી અમદાવાદને ઘેરે ઘાલ્યો, જે નવ મહિના (ઑગસ્ટ ૧૭૩૬ થી મે ૧૭૩૭) સુધી ચાલ્યો. દરમ્યાન દામાજીરાવે પણ મેટી ફોજ સાથે અમદાવાદ નજીક આવી પહોંચ્યો. રતનસિંહે દામાજીરાવને પિતાના પક્ષે આવવા મેમિનખાન કરતાં પણ વધુ ઉદાર અને પ્રલેશનકારી દરખાસ્ત કરી અને અમદાવાદ, હવેલી પરગણું અને ખંભાત, જે મેનિખાને બાકાત રાખેલાં તે સહિત સમગ્ર પ્રાંતનું અડધું મહેસૂલ આપવાની તૈયારી બતાવી. દામાજીરાવે આ દરખાસ્ત મેમિનખાનને મોકલાવી આપીને જે તે નિર્ણય કરવા જણાવ્યું. મોમિનખાન માજીરાવની મિત્રતા અને મદદ જવા દેવા તૈયાર ન હતું, આથી એણે રતનસિંહે મૂકેલી બધી જ શરતોને સ્વીકાર કર્યો, પણ વિરમગામ પરના અડધા અંકુશ અને ખંભાતની અડધી મહેસૂલી આવક પિતા પાસે રાખવા દેવા વિનંતીપૂર્વક માગણી કરી. છેવટે દામાજીરાવે એ માન્ય રાખ્યું. દામાજીરાવ અને મેમિનખાને અમદાવાદનો ઘેરે કડક બનાવ્યો. બે મહિના બાદ ચાલુ ઘેરાની સ્થિતિમાં દયાજીરાવ સૌરાષ્ટ્રમાં વાર્ષિક મુલકગીરી સવારી માટે ગ.૨૭
અમદાવાદને ઘેરે કડક હતા. વધુ સમય માટે ટકી રહેવાનું મુશ્કેલ લાગતાં છેવટે રતનસિંહ ભંડારીએ શરણાગતિ માટેની વાટાઘાટ શરૂ કરી (મે ૧૮, ૧૭૩૭). અંતે એક લાખ રૂપિયા લઈ એ પિતાના સરસામાન તેમજ લશ્કર સાથે અમદાવાદ છેડી ગયો. મેમિનખાન અને રંગોજી વચ્ચે થયેલી સમજૂતી અનુસાર અમદાવાદનું મહેસૂલ, શહેરને દક્ષિણ તરફનો અડધો ભાગ તથા
