________________
૨ જુ]
છત્રપતિએ અને પેશવાઓ...પૂવસ પર
[ ૩૫
'
વડગાંવની સંધિ થઈ. ૧૭૮૦ થી ૧૭૮૧ માં નાના ફડનવીસે અંગ્રજોને ભારતમાંથી હાંકી કાઢવા અંગ્રેજો વિરુદ્ધ ‘ રાજાને અખિલ ભારતીય સંધ ’ ઊભા કર્યાં, જેમાં પુણે સરકાર, કર્ણાટકને હૈદરઅલી, હૈદરાબાદના નિઝામ અને નાગપુરના ભોંસલે જોડાયા. જિરાના સીદી, પાંડિચેરીના ફ્રેન્ચા અને ગાવાના પોર્ટુગીઝોનેા સાથ પણ નાના ફડનવીસને મળ્યા. બીજી બાજુ હેસ્ટિંગ્સે સ ંધના સભ્યાને એક પછી એક ફાડી નાખ્યા. આમ છતાં મહાદજી સિધિયા અને નાના ફડનવીસ હિ ંમત હાર્યો નહિ. મુંબઈ ચતે ગુજરાતમાં મરાઠાઓએ અંગ્રેજોને હેરાન કર્યો. છેવટે ૧૭૮૨ માં સાલબાઈ મુઢામે અ ંગ્રેજો અને મરાઠા વચ્ચે સંધિ થઈ. ૧૭૮૪ માં રાધેાઞા અવસાન પામ્યા અને પેશવા કુલના આંતરિક વિગ્રહના અંત આવ્યા. ૧૭૮૨ માં હૈદરઅલીનું મૃત્યુ – થયું. એના પુત્ર ટીપુ સુલતાનના સમયમાં મરાઠા સાથે માયસાર–વિગ્રહ થયા, જેમાં ટીપુ સુલતાન યુદ્ધમાં મરાયા ( ૧૭૯૯ ). ખીજી પાસ ઉત્તર ભારતમાં મહાદછ સિંધિયાએ વિજય-કૂચ ક્રૂરી અનેક વિજય મેળવ્યા, પરંતુ ૧૭૯૪ માં એનુ અવસાન થયું.
ટીપુ ઉપર વિજય મેળવ્યા પછી નાના ફડનવીસની સત્તા અને પ્રતિષ્ઠામાં ખૂબ વધારા થયા. ૧૭૯૨ માં મહાદ∞ સિંધિયા પુણેમાં પેશવાને મળ્યા, પરંતુ થોડા સમયમાં જ મહાદજી અને પુણેના મંત્રી મડળ વચ્ચે વિરાધ થયા. પેશવા સવાઈ માધવરાવની કારકિર્દીનું છેલ્લું યુદ્ધ ખ મુકામે ૧૭૯૫ માં લડાયું એમાં નિઝામની હાર થઈ. થાડા વખતમાં પેશવા સવાઈ માધવરાવતુ અવસાન થયું ( ૧૭૯૫ ).
પેશવા આજીરાવ ૨ જો ( ઈ. સ. ૧૭૯૬ થી ૧૮૧૮ )
એ રઘુનાથરાવ( રાધેાખા )ના પુત્ર હતા. શ ંદેની સહાયથી એ સત્તા પર આવેલા. એણે સત્તા પર આવ્યા પછી પિતા રાધાબાના તમામ પક્ષકારાને મુક્ત કરી રાજ્યમાં ઉચ્ચ હાદ્દા આપ્યા.
પેશવા અને નાના ફડનવીસ વચ્ચે મતભેદ રહ્યા. ૧૭૯૭ માં તુકાજી હોલ્કરનું અવસાન થતાં ઇંદેરમાં એના ચાર પુત્રા વચ્ચે વારસાવિગ્રહ ફાટી નીકળ્યેા. બાજીરાવે અને શિંદેએ કાશીરાવના પક્ષ લીધા, જ્યારે નાના ફડનવીસે બાકીના ત્રણ પુત્રાના સંયુક્ત દળનેા પક્ષ લીધા. પેશવાએ શિંદેની સલાહ અનુસાર જ્યેષ્ઠ પુત્ર કાશીરાવને ઈંદોરનું ‘- હોલ્કરપદ ' આપ્યું. ૧૭૯૭ માં નાના ફડનવીસને કેદ કરવામાં આવ્યા. છેવટે સમજૂતી કરાવવા નાના ફંડનવીસને ૧૭૯૮ માં મુક્ત કરવામાં આવ્યેા. આ અરસામાં ૧૭૯૮ માં ગવર
