________________
૧૨ મું ] ચિત્ર સંગીત અને નૃત્ય
[ ૩૯૭ મરાઠા સમયમાં આમ ગુજરાતમાં રાસ ગરબે ગરબી અને ભવાઈ લોકનૃત્યનાં સ્વરૂપ તરીકે પ્રચારમાં હતાં. રાજકીય ઊથલપાથલ અને આર્થિક બરબાદીને કારણે ગુજરાતી પ્રજા જ્યારે ઘેર હતાશાને અનુભવ કરતી હતી ત્યારે એનામાં ધાર્મિક ચેતન્ય ટકાવી રાખવાનું સેવાકાર્ય આ લકત્યનાં સ્વરૂપએ કર્યું છે એમ બેલાશક કહી શકાય.
પાદટીપ
૧. વાસુદેવ સ્મા, “ચિંતામણિ પાશ્વનાથ', “કુમાર', પુ. પર, પૃ. ૧૦૦ ૨. ઈ. ઈ. દેસાઈ, “સૂરત સોનાની મૂરત', પૃ. ૩૪ ૩-૪. રામસિંહ રાઠોડ, “કચ્છનું સંસ્કૃતિ દર્શન', પૃ. ૧૮૪ ૫. અમુભાઈ દોશી, “ભારતીય સંગીતનો વિકાસ', પૃ. ૨૨૦ ૬. ઉમાશંકર જોશી, “પુરાણમાં ગુજરાત', પૃ. ૪૦ ૭. ગિ. વ. આચાર્ય, ગુજરાતના અતિહાસિક લેખ”, ભાગ ૧, પૃ. ૧૧ ૮. હ. ગં. શાસ્ત્રી, “મૈત્રકકાલીન ગુજરાત', પૃ. ૨, પૃ. ૬૮૩ ૯. ભો. જ. સાંડેસરા, “ઈતિહાસ અને સાહિત્ય', પૃ. ૨૧ ૧૦. અમુભાઈ દેશી, ઉપર્યુક્ત, પૃ. ૨૨૧ ૧૧. “હંસાઉલિ' કાવ્યનું સંપાદન પ્રો. કે. કા. શાસ્ત્રીએ કર્યું છે અને એનું પ્રકાશન
ગુજરાત વિદ્યાસભાએ કર્યું છે. ૧૨ Bombay Gazetteer, Vol. IX, part I, p. 481 ૧૩. મહીપતરામ રૂપરામ, “ભવાઈ સંગ્રહ', પૃ. ૧૮૩ ૧૪. આ પુસ્તકની સંગીતની વિગતો ઉત્તર હિંદુસ્તાની સંગીત કરતાં દક્ષિણ હિંદુસ્તાની
સંગીતની પદ્ધતિને અનુસરીને સવિશેષ આપવામાં આવેલી છે, તેથી એમ મનાય છે કે એના રચયિતા મૂળ દક્ષિણ ભારતના હશે અને એમણે જામનગરના રાજવીને
ત્યાં રાજ્યાશ્રય પ્રાપ્ત કર્યો હશે. ૧૪. ઉમાશંકર જોશી, ઉપર્યુક્ત, પૃ. ૪૧ ૧૫. વિનીકોશ, શબ્દ, ૩૨-૨૨ ૧૬. બૃહતસંહિતા, ૨૬-૨૨ ૧૭. સંતરનાક . ૪, અધ્યાય ૭, ઋો. ૬-૮ ૧૮. મં. ૨. મજમુદાર, “ગુજરાતી સાહિત્યનાં સ્વરૂપો', પૃ. ૫૧૪ ૧૯. એજન, પૃ. ૫૧૫-૧૬ ૧૪ જુઓ ભાગવત, ૧૦. ૩૩.૨ પરની ટીકા २०. हेमचन्द्राचार्य, देशीनाममाला, ८-६२ ૨૧. નાટ્યશાસ્ત્ર, વેલ્યુમ ૧, પૃ. ૧૮૧ (ગા. ઓ. સિ.) ૨૧. શRવાતનય, મોવURI, ૦૬
