________________
મરાઠા કG
૩૮૪].
[ . નગર જિલ્લાના સેખડા ગામે વૈજનાથ મહાદેવના મંદિરની ભીંતમાં રામયણમાંથી કથાપ્રસંગે લઈને ચિત્રાનું આલેખન કરવામાં આવ્યું છે. એક ચિત્રમાં રામની સમક્ષ લાંબી પૂંછડીવાળા હનુમાનનું આલેખન કરવામાં આવેલ છે. આ ચિત્રમાં આગળ રામ, વચમાં જાનકી અને પાછળ લક્ષ્મણ જોવા મળે છે. રામ અને સીતાની વેશભૂષા રાજપૂત છે, પણ લક્ષ્મણને મરાઠી લેશે આપણું ધ્યાન ખેંચે તે છે (જુઓ આકૃતિ ૫૪). આ મંદિરમાં ગોવર્ધનધારી ભગવાન શ્રીકૃષ્ણનું ચિત્ર પણ છે. શ્રી કૃષ્ણની વેશભૂષા રાજપૂત છે. એમની આસપાસ જે ગોવાળો ગાય સાથે ઊભા છે તેઓને પહેરવેશ ગુજરાતના ગામડી ભરવાડને છે. રાજમહેલનાં ભિત્તિચિત્ર
આ સમયનાં રાજમહેલમાં આલેખવામાં આવેલાં ભિત્તિચિત્રોમાં કચ્છભૂજમાં આવેલ રાઓશ્રી લખપતજીને આયના મહેલ અને અંજારમાં આવેલ મેકર્ડોના બંગલાનાં ચિત્ર વિશેષ ઉલ્લેખ પાત્ર છે. ભૂજન આયના મહેલમાં રાજવીઓનાં વ્યક્તિગત ચિત્ર અને રાજ સવારીનાં તેમજ રાજદરબારનાં દશ્ય પણ છે.
આ ચિત્રો પૈકી આયના મહેલનું મહારાજાધિરાજ મિરઝા મહારાઉથી રાયધણજીનું ચિત્ર અહીં પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવ્યું છે (જુઓ આકૃતિ પ૫). આ ચિત્રમાં રાજમહેલનું સ્થાપત્ય જોવા મળે છે. કલાત્મક ગાલીચા ઉપર તકિયાને અઢેલીને બેઠેલા મહારાઉશ્રી રાયધણજીની પ્રતિભા જેનારને આંજી દે તેવી છે.
સને ૧૮૧૮ માં અંજારમાં મેકર્ડીએ પિતાને બે માળનો બંગલે બંધાવેલું. આ બંગલાની મધ્ય ખંડની દીવાલે એણે ચિત્રોથી અલંકૃત કરાવેલી. ચિત્રોના વિષે ખાસ કરીને રામ-રાવણ યુદ્ધ, અશોક વાટિકામાં સીતા, લંકા દહન, ગોવર્ધનધારી કૃષ્ણ, કાન-ગોપી, હસ્તિયુદ્ધ, શિકાર ઈત્યાદિ છેક (હસ્તિયુદ્ધ માટે જુઓ આકૃતિ પ૬). આ ચિત્રમાં લંકાદહન ચિત્ર પણ વિશેષ ઉલ્લેખનીય છે. રથમાં દશ માથાવાળે રાવણ બતાવેલ છે. ચિત્રની ઉપરની બાજુએ રામનું વાનરસૈન્ય બતાવેલું છે (જુઓ આકૃતિ પ૭). આ ચિત્રોનું મૂલ્યાંકન કરતાં શ્રી રામસિંહજી રાઠોડ નેધે છે : “સવાસો વર્ષ પહેલાંનાં રંગદશી ભીંતચિત્ર તે વખતની લલિતકલાને અચ્છો ચિતાર આપે છે. આજે પણ એ ચિત્ર એટલાં જ આકર્ષક ને તાજા રંગેલાં હોય એવાં દેખાય છે.”
