________________
૩૮ર ] મરાઠા કાલ
[. થયેલી રાજાની આકૃતિ આલેખવામાં આવી છે. ઘડાનું આલેખન જીવંત અને ગતિમાં હોય તેવું લાગે છે. રાજાની વેશભૂષા રાજપૂત જણાય છે. રાજાએ ધારણ કરેલ અલંકારો અને આયુધો પણ ચિત્રની સમૃદ્ધિમાં વધારો કરે છે. કેટલાંક પાનાંના સંખ્યાંક દર્શાવવા છત્રી, લીલાં પાંદડાં કે પર્વતનું આલેખન કરવામાં આવ્યું છે. વળી કલાત્મકતા લાવવામાં લીલાં પીળાં અને કાળાં ટપકાંને ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. આ બધાં પાનાંઓમાં પશુ આકૃતિઓમાં ઘડાનું આલેખન સહજ અને કલાત્મક છે. મેર અને પિપટનું આલેખન પણ એટલું જ સુંદર અને સહજ છે. કાગળમાંથી બનાવેલાં આ પાનાંઓની બનાવટમાં ચીનની પેપરમશી કલાની કેઈ અસર હશે એમ મનાય છે.
૨ ભિત્તિચિત્ર મરાઠા કાલમાં ભિત્તિચિત્રોનું આલેખન હિંદુ અને જૈન મંદિરોમાં તેમજ રાજવીઓના મહેલમાં થયેલું જોવા મળે છે. જૈન મંદિરનાં ભિત્તિચિત્ર
આ સમયનું જૈન મંદિરોનું ભિત્તિચિત્ર-આલેખન વિશેષ કરીને અમદાવાદ અને સુરતમાં થયેલું જોવા મળે છે. સુરતમાં શાહપોરના પશ્ચિમ છેડા પર ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથનું કલાત્મક દેરાસર છે. એમ મનાય છે કે સોળમી સદી પહેલાં કતારગામ જવાના માર્ગ ઉપર ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથનું કલાત્મક મંદિર હતું. મુઘલના સમયમાં આ મંદિર નષ્ટ કરવામાં આવ્યું હતું અને એના અવશેષોમાંથી મિરઝા સામીની મસ્જિદ બાંધવામાં આવી હતી. મિરઝા સામની મસ્જિદ ઈ. સ. ૧૫૪૦ માં બંધાયેલી હોઈ એ પછી આ મંદિરનો ઉદ્ધાર થયો હશે એવી અટકળ કરી શકાય. એ મજિદ બંધાયા અગાઉ આ મંદિરે એનો ઉત્તમ કાલ જોયો હશે. આ મંદિરમાં મૂલનાયકની પ્રતિષ્ઠા વિ. સં. ૧૭૦૧ (ઈ. સ. ૧૬૪૫)માં શ્રી વૃદ્ધિસાગરસૂરિના શુભ હસ્તે કરવામાં આવી હતી. આ મંદિરની દીવાલમાં અને થાંભલાઓમાં જે ચિત્ર છે તેમાંની વેશભૂષા ઉપરથી તેમજ યંત્રો વાહને ઓજારો હથિયારો અને વાજિંત્રો ઉપરથી કહી શકાય કે આ મંદિરનું લાકડા પરનું ચિત્રકામ મરાઠા સમયમાં કરવામાં આવ્યું હશે, જ્યારે સુરત બંદરની આર્થિક જાહોજલાલી અમદાવાદ કરતાં પણ વિશેષ હતી.
આ મંદિર ઉત્તરાભિમુખ છે અને એમાં પ્રવેશ કરવા માટે મુખ્ય પ્રવેશદ્વારની ગલીમાંથી પશ્ચિમ દિશાના રંગદ્વારમાંથી મંદિરના રંગમંડપમાં પ્રવેશ
