________________
૩૫૮ ]. મરાઠા કાલ
[ , કરેલા છે, જે મુઘલ પરંપરાને અનુસરતા જણાય છે. સમકાલીન મરાઠી મા. રતમાં નજરે પડે છે તેવી કાંગરી અહીં મુખ્ય પ્રવેશદ્વારની કમાનમાં પણ દષ્ટિગોચર થાય છે. દરગાહની બહાર એકને ફરતા કરેલા કોટમાં પશ્ચિમ દિવાલમાં નમાઝ પઢવા માટે મહેરાબ કરે છે. ચેકમાં દરગાહની ઉત્તરે ફતેહ મામદના બીજા પુત્ર હુસેનમિયાંની કઠેડાયુક્ત અને નૈઋત્ય એ મિયાંની બાબી કોરેજ માકબાઈની કબર છે. આ બીબીની કબરની બાજુમાં બ્રાહીમ મિયાંની બીબી સંતા સતાબાઈની કબર છે. ઉપરાંત રોજા માં તો પચી ગોલંદાજ અબ્દુલહમીદ હબશી હૈદરાબાદની તેમ ઝારાકૂમરાના સૈયદ લકરના સંયદ અબ્દુલમિયાંની પણ કબરો છે.૮૪ (ઈ)ખ્રિસ્તી
ખ્રિસ્તી ધર્મના સંપ્રદાયનાં દેવળ આ સમયે બંધાયાના ત્રણ સેંધપાત્ર ઉલ્લેખ મળે છે. અંગ્રેજોએ સુરતનો કિલે સર કર્યા પછી ત્યાં ઈ.સ. ૧૫૯ માં કેથલિક સંપ્રદાયના કાર્મેલા ઈટ સંઘે નવું દેવળ બંધાવ્યું હતું.૮૫ ફિરંગીએનું મન કેથલિક દેવળ ઈ.સ. ૧૮૦૨ માં સુરતમાં બંધાયું હતું. આ દેવળ સોની ફળિયામાં આવેલું હતું. આ દેવળને પાછળથી આર્ય સમાજે ખરીદી લઈ ત્યાં પોતાનું મંદિર બંધાવ્યું.-૭ ભરૂચમાં ઈ. સ. ૧૮૧૪ માં “અવરલેડી ઔક હેલ્થ” નામનું દેવળ બંધાયું હતું.
૨, શિલ્પ સહતનત કાલ અને મુઘલ કાલની શિ૯૫કૃતિઓના અભ્યાસ પરથી જોઈ શકાયું કે એ કાલમાં મધ્યકાલીન પ્રશિષ્ટ કલા એ જ કલાકારનું પ્રેરણબિંદુ રહ્યું હતું. એ જ પૂર્ણ મહાન કલા પરંપરાને જાળવી રાખવા–એને પુનઃજીવિત કરવા મળોત્તરકાલમાં પણ કલાકારોએ અનેક જાગ્રત પ્રયાસ કર્યો, પરંતુ એક કાલની કલાને બીજા યુગમાં પુનર્જીવિત કરવાનો પ્રયાસ હમેશાં નિષ્ફળ ગયો છે.૮૮ પ્રાચીન સ્મારક પરની કલા જોઈને એની ઉપર છલી વિગતનું બાહ્ય અનુકરણ કરવામાં એમને જરૂર સફળતા મળી, પરંતુ પ્રાચીન કલાના આત્મતત્વને અને એની ચેતનાને તેઓ કદાપિ તેમની કલામાં ઉતારી શક્યા નહિ. આ કલાની કક્ષા મધ્ય કાલનાં અંતિમ તબક્કાથી જ ઊતરતી ચાલી હતી, આથી જ મળોત્તર કાલમાં મનુષ્ય આકૃતિઓના ભાવવિહીન અને નિર્જીવ શિલ્પનું ખાસ કરીને બીબાંઢાળ ધાતુ-શિલ્પનું બાહુલ્ય જોવા મળે છે. રાજકીય પરિવર્તનથી પ્રભાવિત થયા વગર ભૌગોલિક અને સમયની સીમાઓને ભેદીને
