________________
૩૪૪ ]
.
મરાઠા કાલ
[મ.
છે. મંદિરનું સુશોભન ગુજરાતમાં પ્રચલિત પરંપરાગત શૈલીએ થયું છે. એ મરાઠાઓએ કરેલાં પિરામિડ ઘાટનાં શિખરવાળાં મંદિરોમાં જુદી ભાત પડે છે. મંદિરનાં પીઠ અને મંડેવર પર વિવિધ મૂતિશિલ્પ કંડાય છે. ચેકમાં મોટે દીપસ્તંભ કરે છે. આ
ખંભાતમાં આ સમયે પ્રખ્યાત કવિ પ્રીતમદાસે ઈ.સ. ૧૭૬૧ માં એક મંદિર બંધેલું તે રાજપૂતવાડામાં ખારી કુઈ પાસે આવેલું છે અને આજે “મથુરાદાસબાવાનું મંદિર ” નામે ઓળખાય છે૩૧ માદળા તળાવ પાસે આવેલું રણછોડજીનું પ્રસિદ્ધ મંદિર ઈ. સ. ૧૭૭૨માં બંધાયું હતું. આમાં ત્રિવિક્રમજી, શેષશાયી વિષ્ણુ અને બીજી અનેક પ્રતિમાઓ નજરે પડે છે.૩૨ ચોકમાં આવેલું “કબીર મંદિર ” ઈ.સ. ૧૮૦૧ માં બંધાયેલું છે.૩૩ ખંભાતમાં પુષ્ટિમાર્ગને વ્યાપક પ્રસાર થતાં કેટલાંક નવાં હવેલી–મંદિર બંધાયાં. એ પૈકી ગોકુળના શ્રી રામકૃષ્ણ મહારાજે ઈ. સ. ૧૮૧૩માં બંધાવેલું નવનીતપ્રિયાજીનું મંદિર પ્રખ્યાત છે. આ મંદિર કપાસી પિળમાં આવેલું છે. ૩૪
ઉમરેઠમાં ઈ.સ. ૧૭૬૬ માં ગામના પંચે વેરાઈ માતાનું મંદિર બંધાવ્યું. મલાવ તળાવની પાળ પર ભટ્ટવાળી પોળમાં રહેતા પંડયા પ્રેમાનંદે ઈ.સ. ૧૭૬૯ માં ગુરુ દત્તાત્રેયનું મંદિર કરાવી એમાં દત્તાત્રેયનાં પગલાં અને મતિ બેસાડવાં.૩૫ મલાવ તળાવથી દક્ષિણ દિશાએ રતનપુરા જવાના રસ્તે આવેલું બદરીનાથ મહાદેવનું સ્થાનક ઈ. સ. ૧૭૭૮માં બંધાયેલું છે. આ શિખરબંધી મંદિરને ફરતે પ્રકાર છે. એમાં શિવની ત્રણ મુખવાળી મૂતિ અને શિવલિંગ સ્થાપેલ છે. ગામનું રખવાળું કરતાં હરિયાળ રાજપૂત વાસણ મારુજી નામના જાગીરદાર ઈ. સ. ૧૭૯૭માં કામ આવતાં એમની પાછળ એમની સ્ત્રી દરિયાબા સતી થઈ. એ જગા પર એમના વંશજોએ મેટીપી૫ળીની બાજુમાં ચેતરે કરાવી સતીની દેરી ચણાવી. આ જગા “દરિયાબાની પીપળ” નામે ઓળખાય છે.૩૭
સોજિત્રા(તા. પેટલાદ)નું કામનાથ મહાદેવનું મંદિર ઈ. સ. ૧૭૬૯ માં બંધાયું છે. ૩૮
આ સમયે નડિયાદમાં અનેક ઇમારત બંધાયેલી, એ પૈકીની મેટા ભાગની નાશ પામી છે. કડીના મહારરાવ ગાયકવાડની પાયગા મહારપરામાં બિસ્માર હાલતમાં જોવામાં આવે છે. મહારરાવે ઈ. સ. ૧૮૦૨માં નારણદેવ મંદિરને પાયે નાખ્યા પછી એમને થડા વખતમાં નડિયાદમાંથી ભાગવું
