________________
૧૨]
મરાઠા કાલ
[પ્ર.
(મૃ. હિ.સં. ૧૨૨૯=ઈ. સ. ૧૮૧૪) તેમજ એના પુત્ર હુસેન અને ઇબ્રાહીમ તથા અમદાવાદના કાઝી કુટુંબના રૂકનુલહક (મૃ. હિ. સં. ૧૨૦૯=૧૭૯૪-૯૫) વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.૫૯ કડીના એક લેખમાં હંસકુંવર નામની સ્ત્રીની મરણનધ છે એ રસપ્રદ ગણાય. એનું મૃત્યુ હિ.સં. ૧૨૧ર ઈ.સ. ૧૭૯૭-૯૮ માં થયું હતું. તદુપરાંત ભૂજ ધોળકા પાટણ ભરૂચ અંકલેશ્વર તેમજ અમદાવાદના અમુક સંત કે એમનાં કુટુંબીજને કે સજજાદાનશીને વિશે ડીઘણી માહિતી આ લેખમાં મળે છે ?
આ લેખમાં ઉપલબ્ધ સ્થાનિક ઇતિહાસ માટે ઉપયોગી માહિતી પાટણ ખંભાત સુરત વગેરે સ્થળોના અધિકારીઓ કે વહીવટફ્તઓ વિશે છે: પા-રણમાં હિ. સ. ૧૨૨ (ઈ. સ. ૧૮ ૦૫)માં આનંદરાવ ગાયકવાડ સેના ખાસ ખેલ શમશેર-બહાદુરના તરફથી રઘુનાથ મહીપતરાવ પ્રાંતમૂબે હતો, ત્યાં જ હિ. સ. ૧૨૪૦ (ઈ. સ. ૧૮૨૪-૨૫) અને હિ. સ૧૪૨(ઈ. સ. ૧૮૨૬-૭)માં બે સ્થાનિક અમલદારો સયિદ સરફરાઝઅલી અને શેખ વિલિયુદીન નાઝિમ (અર્થાત વહીવટદાર) હતા, એ ત્યાંના લેખ દ્વારા જાણવા મળે છે. ૩ સેવિંદ સરફરાઝઅલી વિશે એ ઉલ્લેખ છે કે એનાં ઔદાય અને સખાવતે દુષ્કાળને દુર્લભ બનાવ્યો હતો તેમજ એના અમલમાં પ્રજા ઘણી સુખી હતી.
આ શિલાલેખેમાં રાજ્ય કર્મચારીઓના જે હેદ્દાઓનાં નામ મળે છે તે નાઝિમ કેટવાળ ખ્વાજાસરા જમાઅતદાર(જમાદાર) તેમજ ફરશ છે. ૪ ધંધા કે વ્યવસાયનો નિર્દેશ નહિવત છે. માત્ર સુરતના હિ. સ૧૦૬ -(ઈ. સ. ૧૭૯૧-૯૨)ના લેખમાં (એ લેખને કેતરનાર) વ્યવસાયી ઉપનામ
હક્કાક” (અર્થાત કિંમતી પથ્થર કે રત્ન પર નકશી કામ કરનાર) ધરાવતી સાદિક નામની વ્યક્તિનો ઉલ્લેખ છે.
રાધનપુર ભૂજ તેમજ નવાનગરના લેખમાં હબશી કર્મચારીઓના ઉલ્લેખ રસપ્રદ ગણાય. વિશેષતઃ રાધનપુરમાં એક પ્રવેશદ્વારનું નામ “કોંકણી દરવાજે આપવામાં આવ્યું હતું એ પરથી કોંકણમાં સ્થિત જંજીરા નવાબીના સીદી (હબશી) રાજવીઓ અને ઉચ્ચ કર્મચારીઓ સાથે સમુદ્રતટથી દૂર એવા ‘ઉત્તર ગુજરાતના આ રાજ્યનો સંબંધ હતો એમ સ્પષ્ટ થાય છે. છ ખંભાત -જેવા રાજ્યમાં ઈરાનીઓ કે ઈરાનીઓના વંશજો વિશે ઉપર ઉલ્લેખ આવી ગયો છે, એ પ્રમાણે અરબ વિશે પણ કોઈ કોઈ ઉલ્લેખ મળે છે. ૮
