________________
૧૦ મું] ધસપ્રદાય
[ કર૫ મુજીંદ(સૈયદ અહમદ સરહિંદી ) નું કાર્ય એના ખલીફાઓ દ્વારા તે ચાલતું હતું. અઢારમી સદીના મહાન સંત અને ચિંતક શાહ વલી ઉલ્લાહ દેલવીએ એ કાર્યને વેગ આપો. શાહ વલી ઉલ્લાહ નકસબંદી શાખાના સૂફી સંત હતા. તેઓએ ઈસ્લામમાં પરસ્પર વિરોધાભાસી એવા ઘણા સિદ્ધાંતનું સમતુલન કરતાં અને સુમેળ સાધતાં કેટલાંક પુસ્તક અને લેખ લખ્યું છે, પરંતુ સયદ અહમદ બલવીએ ઇસ્લામ-સુધારણાની મસાલ લઈ ચાલવાનું શરૂ - કર્યું. એમની એ ચળવળને “ભારતની વહાબી ચળવળ” કહે છે.
અરબસ્તાનની વહાબી ચળવળ અને ભારતની વહાબી ચળવળ વચ્ચે ઘણાં સમાન તત્વ હોવા છતાં એ બંને ચળવળ સ્વતંત્ર હતી એવું ઘણું વિદ્વાન માને છે. સમાનતાની સાથે કેટલીક અસમાનતાઓ પણ બંનેમાં હતી એવું હિંદમાં વહાબી ચળવળ ” (The Wahabi Movement in India)ના લેખક કેયામુદ્દીન અહમદ લખે છે. ૨૭ તેઓ એવા નિષ્કર્ષ ઉપર આવે છે કે
પ્રેરણાના સમાન સ્ત્રોત અને પ્રવર્તમાન સામાજિક તથા ધાર્મિક સંજોગોની સમાનતાને કારણે એ બંને વહાબી ચળવળોમાં સમાનતા જોવા મળે છે, પરંતુ એનો અર્થ એવો નથી થતું કે સૈયદ અહમદ બલવીએ મુહંમદ બિન અબ્દુલ વહાબનું અનુકરણ કર્યું હતું.
ભારતીય વહાબી ચળવળને આધારભૂત ગ્રંથ “મિરાતે મુસ્તકીમ ” સૈયદ અહમદ બરેલીનાં કથન અને તારણોના આધારે રચવામાં આવ્યો છે. એના સંકલનકાર શાહ ઈસ્માઈલ અને અબ્દુલ હય સૈયદ અહમદના ખાસ અનુયાયીઓ નહતા. કેટલાક પાશ્ચાત્ય વિદ્વાન આ ગ્રંથને ખોટી રીતે “વહાબીઓનું કુરાન” તરીકે વર્ણવે છે. એમ છતાં એ ગ્રંથને આધારે સિયદ અહમદે ઇસ્લામમાં કરવા ધારેલ સુધારણાનો ખ્યાલ મળી રહે છે. એના મુખ્ય મુદ્દા નીચે પ્રમાણે છે :
(૧) સૂફીઓને અંચળે એદેલ કેટલાક નાસ્તિક ખુદા વિશે અપમાન- જનક ભાષાનો ઉપયોગ કરે છે. મુસ્લિમેએ એમની વાણી સાંભળવાથી દૂર રહેવું.
(૨) કેટલાક સૂફીઓ ખુદા સાથે તાદામ્ય સાધવાને અને મને મૂત,૨૮ અર્થાત્ સર્વ વસ્તુઓમાં ઈશ્વરને સાક્ષાત્કાર કરવાનો દાવો કરે છે. ઉપરાંત તેઓ પોતાને મારીફત અર્થાત્ દેવી જ્ઞાન મળ્યું હોવાનું જાહેર કરે છે અને આ રીતે પિતાનો કિંમતી સમય દુષ્ટ કથન કરવામાં ગાળે છે. એવા લેકેથી સાવચેત રહેવું.
(૩) ઈસ્લામ પ્રારબ્ધમાં માને છે. સૂફીઓ પ્રારબ્ધ અને પુરુષાર્થની ચર્ચા
