________________
પરિશિષ્ટ ગુજરાતમાં પ્રચલિત સિક્કા
૧૮ મી તથા ૧૯ મી સદીના ગુજરાતને ઇતિહાસ મુખ્યત્વે નાનાં મેટાં સ્વતંત્ર રાજ્ગ્યાને ઇતિહાસ છે, ઉપલક રીતે આ રાજ્ય મુઘલ સતનતની આણ સ્વીકારતાં અને સ્વતંત્ર રાજાએ પણ સામાન્ય રીતે સિક્કા ઉપર મુઘલ શહેનશાહનું નામ દર્શાવતા. ઉમરાવેાએ મુઘલ સત્તાના અંતિમ સમય. સુધી સિક્કા ઉપર મુઘલોનું નામ ચાલુ રાખ્યું. વજન તથા પ્રકાર પણ મુલેના જ ચાલુ રાખ્યા અને પેાતાના નામનેા ઉલ્લેખ સુધ્ધાં ન કર્યાં, તેથી આવા સિક્કા ફક્ત ટકશાળના નામથી અગર વિશિષ્ટ ચિહ્ન કે માનેાગ્રામથી જુદા તારવી શકાય છે.
આથી ઔરંગઝેબ પછી સિક્કાઓના ઇતિહાસ ગૂંચવાડાભર્યાં છે. ૧૭૫૮ થી પૂરા એક સૈકા સુધી મુઘલ નથા બિન-મુઘલ મળીને સે। જેટલી ટકશાળા હતી. શાહી મુઘલ ચલણ પણ સાથેાસાથ ચાલુ જ હતું. મહેાર તથા રૂપિયે મુખ્ય હતાં. છેક બહાદુરશાહના સમય સુધી મહેાર, રૂપિયા, અર્ધા રૂપિયા, પાત્ર રૂપિયા તથા તાંબાનેા દામ ચલણમાં હતા. દામ અણુધડ પ્રકારના તથા ૨૨૦ ગ્રેઇન જેટલા વજનના હતા. એના આઠમા ભાગ સુધીના વિભાગ પણ પ્રચલિત હતા.
શાહી મુઘલ ચલણ
""
દિલ્હીના શહેનશાહના સિક્કા સમગ્ર ગુજરાતમાં પ્રચિલત હતા. ૧૭૫૮ માં શહેનશાહ આલમગીર ૨ જો સત્તા પર હતા. એણે શાહજહાં પછી પહેલી જ વખત મુખ્ય બાજુએ “ કલીમા ’વાળા ૨ સિક્કા પાડયા. કલીમાની ઉપર નીચે તથા બાજુઓમાં ચાર ફિરસ્તાનાં નામ આલેખવામાં આવતાં. આવી મહેારા તથા રૂપિયાની ખીજી ખાજુએ શહેનશાહનું નામ તથા ખિતાબ દર્શાવાતાં. વજનમાં એ ૧૭૦ ગ્રેઇન અને પહેાળાઈમાં •૮ થી ૮૫ ઇંચ હતા. આ પ્રકાર વિશિષ્ટ ગણાય, કારણ, સામાન્ય રીતે મુધલાના સિક્કાની મુખ્ય બાજુએ શહેનશાહનું નામ, ‘નાસ્તિકા સામે લડનારાઓને ખાદશાહ તથા ‘ શુકનવ’તા ’૪ એવી મતલબનાં ફારસી લખાણ અને હિજરી વર્ષોં તથા ખીજી ખાજુ ‘ રાજયારાતથી અમુકમા વર્ષાંતેા અભ્યુદયયુક્ત સિક્કો 'પ એવી મતલબનું ફારસી લખાણ
3
