________________
સમકાલીન રાજ્ય
[ ર૩૫. ઉપર સાર્વભૌમ સત્તા કંપનીની થઈ. ઉમેટામાં ઈ. સ. ૧૮૧૮ માં પડિહારવંશ. ચાલુ હતા.• કટોસણ
આ રાજ્યના રાજકુટુંબને મુખ્ય પુરુષ હરપાળ મકવાણો કહેવાય : છે. એને મોટો કુંવરે કટોસણ(તા. મહેસાણા) પાસે આવેલા સાંથલ (તા. મહેસાણા) નામનું નગર જીતી લઈ ત્યાં રાજ્ય કરવા લાગ્યો હતો. એની કેટલીક પેઢીએ ખાનાજી મહમૂદ બેગડાના સમયમાં થયો તેણે સાંથલથી બદલી કટાસણમાં રાજધાની કરેલી. એણે અમદાવાદ નજીકના કોઈ માથાભારે ભીલ સરદારનો વિનાશ કરવાને કારણે એની માગણી મુજબ સુલતાને ૮૪ ગામ કાઢી. આપેલાં. એના પછી બાદશાહ શાહજહાંના રાજ અમલ સુધીમાં દસ રાજવી થયેલા, જેઓમાં દસમે જશવંતસિંહજી હતો. ઔરંગઝેબના ભયથી એને મેટ. ભાઈ દારા ગુજરાતમાં નાસી આવે ત્યારે એકાદ મહિને કટોસણમાં આશ્રય પામ્યા પછી કરછ બાજુ ચાલ્યો ગયો હતો. ત્યારે કટોસણમાં જશવંતસિંહજી : સત્તા ઉપર હતો.
જશવંતસિંહજીના અવસાને હરપાળજી હરખાનજી નારાયણ રામસિંહજી અને અજબસિંહજી એક પછી એક કટોસણની ગાદીએ આવ્યા હતા. આ. છેલ્લા રાજવીના સમયમાં ગામોની સંખ્યા ૮૪ થી વધી ૨૫૦ જેટલી થઈ. હતી. એના સમયમાં મરાઠાઓનાં આક્રમણ શરૂ થઈ ગયાં હતાં. કટાસણું નજીક આવતાં અજબસિંહજીએ મરાઠાઓનો સામનો કર્યો હતો. પાછળથી હાર થતાં વરસોડાના ઠાકોર અજબસિંહજીએ વચ્ચે પડી સમાધાન કરાવી આપ્યું હતું. ખંડણી કબૂલતાં મરાઠા ત્યાંથી ખસી ગયા હતા.
ઈ. સ. ૧૭૪૭ માં દુકાળ પડવ્યો ત્યારે અજબસિંહજીએ કોઠાર ખુલ્લા મૂકી. ગરીબોને ખાદ્ય પૂરું પાડ્યું હતું.
જોધપુરને મહારાજા વખતસિંહજી અને એનો ભાઈ અભયસિંહજી અમદાવાદના રાજકારણમાં બાદશાહના પ્રકોપના ભોગ બન્યા ત્યારે આ અજબસિંહજીએ મદદે આવી, અમદાવાદમાંથી છોડાવી જોધપુર પહોંચાડ્યા હતા. વળી રાધનપુરના નવાબે એક વાર ઈડર ઉપર ચડાઈ કરી પરાજય વહેર્યો ત્યારે આ અજબસિંહજીએ મધ્યસ્થી કરી નવાબ પાસેથી ઈડરને રૂપિયા એક લાખ નુકસાનીના દેવડાવી સમાધાન કરાવ્યું હતું.
આ રાજવીના અવસાને નાનો ભાઈ અમરસિંહજી સત્તા પર આવેલે..
