________________
૨૨૪ ]
મરાઠા થ્રલ ખંડણી લેવાનું બંધ કર્યું. આમાં અંગ્રેજોને ઉપકાર થયેલ હોવાથી મેમિનખાને અંગ્રેજોને ખંભાતના બંદર–જકાતના દરવાજાનો હકક સગો હતે. ઈ.સ. ૧૭૮૩માં આ હક્ક મેમિનખાનને પાછું મળી ગયો હતો. મુહમ્મદ કુલીખાન (ઈ. સ. ૧૮૩-૧૭૮૯)
ઈ. સ. ૧૭૮૩ના વર્ષમાં મેમિનખાનનું અવસાન થતાં એનો જમાઈ. મુહમ્મદ કુલીખાન થોડા કૌટુંબિક સંઘર્ષ પછી ખંભાતનો હાકેમ બન્યો. એના સમયમાં માત્ર એક જ બનાવ બન્યો તે એ કે એક ગુનેગાર ખંભાતમાં આશ્રય પહોંચતાં એની માગણી કરાવવામાં આવી ત્યારે વડોદરાથી ફરસિંહરાવે ખંભાત ઉપર ચડાઈ કરી. આગમનની જાણ થતાં પેલો ગુનેગાર નાસી ગયો, પણ આ. માટે રૂ. ૧૫,૦૦૦ નવાબ તરફથી ફરસિંહરાવને મળ્યા. નવાબ ફતેહઅલીખાન (ઈ. સ. ૧૭૮૯ થી)
ઈ. સ. ૧૭૮૯માં મુહમ્મદ કુલીખાનનું અવસાન થતાં એના ત્રણ પુત્રામાંના મોટા ફતેહઅલીખાનના હાથમાં ખંભાતની હાકેમી આવી. વડોદરામાં ફરોસિંહરાવના અવસાને માનાજીરાવ ગાદીએ આવ્યો તેણે ફતેહઅલીખાન પાસે અગાઉ આપેલાં છ ગામ પાછાં ભાગ્યાં. ફતેહઅલીખાને આની ના પાડી, પણ પછી એવું સમાધાન કરવામાં આવ્યું કે કાઠીઓને રોકવા ફત્તેસિંહરાવ રૂ. ૧૦,૦૦૦ ખંભાતને આપતા હતા તે માત્ર બંધ કરવા અને છ ગામ ખંભાતની પાસે રહેવા દેવાં.
આ સમયે ફતેહઅલીખાને દિલ્હીમાં બાદશાહને મેટી ભેટ મોકલી આપી તેના બદલામાં બાદશાહે મોમિનખાન રાજાને આપેલે વંશપરંગરાગતને ઇલકાબ આપ્યો, ઉપરાંત છ હજારી મનસબ આપી ખંભાતના નવાબ” તરીકેનું પદ જાહેર કર્યું.
આમ ફતેહઅલીખાન ખંભાતને પહેલે નવાબ છે. એના સમયમાં મરાઠાઓ સાથે મનદુઃખ થયા કરતું. પિલાં છ ગામોને પ્રશ્ન ફરી ઈ.સ. ૧૭૯ર માં ઊઠો અને વડોદરાએ એ ખાલસા કર્યા ને થોડા સમય પછી ખંભાતને પરત કર્યા. ઈ.સ. ૧૭૯૯ માં પેશવાનો સરદાર આત્મારામ ભાઉ ખંભાત રાજ્યની હદમાં આવ્યો, પણ રૂ. ૩૦,૦૦૦ એને આપી દેવાથી એ પાછી ફરી ગયો. ઈ.સ. ૧૮૦૦ માં આનંદરાવ ગાયકવાડને. સરદાર બાલાજી આપાછ સૌરાષ્ટ્રમાં ખંડણી ઉઘરાવવા જતો હતો ત્યારે ખંભાતથી પસાર થયેલું. એણે આ નવાબ પાસેથી રૂ. ૫૦,૦૦૦ વસૂલ કર્યા હતા.
