________________
ર૧૪]
મરાઠા કાલ
દલપતરામ ગુજરી જતાં બંને ભાઈ મેરે સંઘ કાઢી યાત્રાએ નીકળી ગયા. પ્રવાસમાં એમને અનેક ઠેકાણે રાજરજવાડાંઓ વગેરે તરફથી સકાર થયો હતો. પાછા આવ્યા ત્યારે જમાદાર ઉમર મુખાસન જોરદાર થઈ પડ્યો હતો. એણે રઘુનાથજીને કરજ પેટે મળેલું કુતિયાણા ઝૂંટવી લીધું. રઘુનાથજીને હતું કે કંટન બેલેન્ટાઈન આમાં સહાયક બની કુતિયાણું પાછું અપાવશે, પણ સંમતિ મળી નહિ. - ઉમર મુખાસનનું જોર એટલું વધ્યું હતું કે એણે નવાબના રંગમહેલમાં પિસી, બાથ ભરી નવાબને કેદ કરી લીધું અને બીજો આરબ તલવારથી ઘા કરવા ગયો પણ એ વખતે બે આરબ જમાદાએ નવાબને બચાવી લીધો. નવાબે બેલેન્ટાઈનને ફરિયાદ લખી મેલતાં તાબડતોબ દીવાનગીરીને હવાલે રઘુનાથજીને આપવાનું જણાવ્યું, પણ મુખાસન માથાભારે થઈ ગયો હતો તેથી એને જેર કરવા અંગ્રેજો પાસેથી લરકરી મદદ માગવામાં આવી. એ માટે કેપ્ટન એસ્ટન આવ્યો અને એણે મુખાસનને કેદ કરી, એજતી કરી હદપારક કર્યો. નવાબે રઘુનાથજી અને રણછોડજીને જોડિયા દીવાન બનાવ્યા.
થોડા સમય પછી કચ્છને શાહ સેદાગર સુંદર શિવજી જૂનાગઢમાં આવી રાજયની દીવાનગીરી લેવાના કામમાં પડવો. પુષ્કળ પ્રલેભનો આપી, ગયેલાં. ગામોકિલ્લાઓ–પરગણાં વગેરે પાછાં મેળવી આપવાની વાત કરી નવાબને પલાળ્યો, એટલું જ નહિ, વાડાશિનેરનું રાજ્ય પણ કાકાએ દબાવી લીધું છે. તે પાછું મેળવી આપીશ, વળી દીવાન અને મુસદ્દીઓએ નવાબના હક્ક ડુબાવી મેરી મેરી મિલકત અને સંપત્તિ જમાવી છે તેઓની પાસેથી પચાસ લાખ કેરી જેટલે દંડ વસૂલ કરાવી દઈશ, તેમ માંગરોળ ખાલસા કરી જનાગઢની. રિયાસતમાં મેળવી આપીશ, એવાં બણગાં ફૂંક્યાં. નવાબે આવાં પ્રલેભનેથી રઘુનાથજી અને રણછોડજીને દીવાનગીરીમાંથી મુક્ત કર્યો ને ઈ. સ. ૧૮૧૮ ને વર્ષમાં સુંદરજીને દીવાનગીરી આપી. સુંદરજીએ અમલ્લાહ અને મુગટરામ. બક્ષીને પિતાના પક્ષમાં લીધા અને બેલેન્ટાઈનને ટેકે મેળવી રઘુનાથજીના પક્ષના બે અધિકારીઓને કેદ પકડી, અમરુલ્લાહને દીવાનપદ અપાવી સર્વ સત્તા પિતાના. હાથમાં લીધી.૪૩ ૨. રાધનપુરના બાબી
કમાલુદ્દીનના સમયમાં કોઈ શંભુરામ અને એક રોહિલ પઠાણે મરાઠાઓ, સામે ઉઠાવેલા બંડમાં કમાલુદ્દીન પણ સામેલ હતે એવા શાકથી મરાઠાઓએ
