________________
[ પ્ર.
૧૮ર ]
મરાઠા કાલ ઈ. સ. ૧૭૮૫ માં સરતાનજીએ છાયાના કિલ્લામાંથી રાજધાની ઉઠાવી. લઈ રિબંદરને રાજધાની બનાવી.
ઈ. સ. ૧૭૮૭ માં ચેરવાડના રાયજાદા સંગજીને હાટી અલિયાજી સાથે માળિયા હાટીના મુકામે યુદ્ધ થયું તેમાં સંગજી માર્યો ગયો. સંગજી સરતાનજીનો સગે થતું હતું એટલે એના કુટુંબને પોતાની દૂફમાં લઈ, સંગજીનું કરજ પિતે ભરી દઈ સરતાનજીએ ચોરવાડ પિતાની સત્તા નીચે લીધું. ત્યાંથી જ એણે. વેરાવળ જઈ ત્યાં કિલ્લે કબજે કરી લીધો.
ઈ. સ. ૧૭૮૯ માં હમીદખાન નવાબે રાણુ પાસેથી રવાડ અને વેરાવળ જીતી લીધાં અને રાણાના પ્રદેશમાં લૂંટફાટ ચલાવી. કુતિયાણામાં એ સમયે દીવાન ગોવિંદજી હતો તેણે રાણાના કંડેરણા ગામને ઘેરે ઘા તેથી રાણાને સલાહ કરવી પડી અને નવાબને નજરાણું તેમ દંડ ભરી એણે મુક્તિ મેળવી.
ઈ. સ. ૧૭૯૯ માં જૂનાગઢના દીવાન કલ્યાણ શેઠે કુતિયાણાને કબજે કરી રાણાના પ્રદેશમાં લૂંટફાટ શરૂ કરી. દીવાન અમરજીને પુત્ર રણછોડજી એ વખતે રાણાની સેવામાં હતું તે રીન્ય લઈ કુતિયાણું પહોંચ્યો અને કલ્યાણ. શેઠને હરાવી એની કેટલીયે તો કબજે કરી.
ઈ. સ. ૧૮૦૪ માં રાણાએ વાનપ્રસ્થાશ્રમ ગ્રહણ કરતાં પિતાના નામથી કુમાર હાલે રાજ્ય ચલાવવા લાગ્યો.
રાણએ કંડેરણાને રક્ષણ માટે રાખેલા મકરાણી જમાદાએ ઈ. સ.. ૧૮૦૭ માં એ કિટલે જામ જસાજીને વેચી નાખ્યો. ગાયકવાડનો દીવાન અને કર્નલ વોકર આ પ્રદેશમાં ખંડણી ઉઘરાવવા આવ્યા ત્યારે હાલેએ ફરિયાદ કરી એ ઉપરથી કંડોરણે જીતી લઈ રાણાની સત્તા નીચે સોંપવામાં આવ્યું. રાણાએ એ માટે રૂ. ૨,૦૦૦ ખંડણીના દર વર્ષે આપવા કહ્યું. ૧૮૦૮ માં રાણા સાથે થયેલા સંધિપત્રમાં પોરબંદર રાજ્ય દરિયાઈ લૂંટ ન કરવાનું તેમ ભાંગેલાં વહાણો પાસેથી કાંઈ હકક ન લેવાનું કબૂલ્યું.
હાલેજીને એના બે પુત્રોમાંના નાના રામસિંહજી સાથે અણબનાવ હતો તેથી રામસિંહજીએ છાયાને કિલો કબજે કરી લીધેલ. એ સામે હાલાજીએ ફરિયાદ કરતાં કંપની સત્તાએ છાયાનો કબજે કરી હાલોજીને હવાલે આપ્યું અને કુંવરને કેદ કર્યો.
પિોરબંદર ઉપર ખં ડણી ઘણી ચડી ગયેલી તેથી અંગ્રેજ સત્તાને પબંદરની અડધી ઉપજ આપવાનું કરાવ્યું અને એ સામે ખંડણી ભરવા રૂ.
