________________
૧૬૦ ] મરાઠા કાલ
[y. ખાસ્ત કરી, પણ અંગ્રેજોએ મુંબઈ બારાના મરાઠા ટાપુઓ માટે આગ્રહ રાખ્યો, પરિણામે એ વાટાઘાટો પડી ભાંગી. આ પછીનાં દસ વર્ષોમાં અગ્રેજો તકની રાહ જોઈ રહ્યા.
અ ગ્રેજોએ ભરૂચના નવાબને પદભ્રષ્ટ કરી ઈ. સ. ૧૭૭૮ માં ત્યાંને કિર્લો સર કર્યો (૧૮ મી નવેમ્બરના રોજ ). તેઓ સુરત અને ભરૂચ બંને શહેરની ઊપજમાં પોતાને હિસ્સો ધરાવતા હતા. અંગ્રેજોએ ભરૂચ લેતાં ફરસિંહરાવ ગાયકવાડ અને અંગ્રેજો વચ્ચે ઝઘડો થયો. ફતેસિંહરાવે ભરૂચ બદલ છ લાખ રૂપિયા તથા સુરતના પોતાના ફાળાના ૬૦,૦૦૦ રૂપિયા દર વષે આપવાની માગણી કરી, પરંતુ અંગ્રેજોએ એ માન્ય ન રાખી અને ૧૨ મી જાન્યુઆરી ૧૭૭૩ ને દિવસે એક કરારનામું કર્યું. આ કરારનામા પ્રમાણે, એમણે ભરૂચ ઉપર ગાયકવાડને ૨ ભાગ કબૂલ રાખ્યો. આ ભાગની રકમ એલ્ફિન્સ્ટનના મતે છ લાખની અને કેપ્ટન કનકના મતે નવ લાખની થતી. હતી.૩ -
પેશવા માધવરાવના અવસાને સત્તા પર આવેલા નારાયણરાવનું ખૂન એના મહત્ત્વાકાંક્ષી કાકા રઘુનાથરાવે કરાવ્યું, પણ “બાર ભાઈઓ એ પેશવાપદે એને અમાન્ય કરી સવાઈ માધવરાવને સ્થાપ્યો, આથી રઘુનાથરાવ પુણેથી ભાગી વડેદરા તરફ નીકળી ગયો ને એણે ગોવિંદરાવને તેમજ કડીના ખંડે. રાવ ગાયકવાડને સાથે રાખી વડોદરાને ઘેરી લીધું. ફરસિંહરાવે અંગ્રેજોને બદલે હવે પેશવાની સહાય માગી. બીજી બાજુ, રઘુનાથરાવ અને ગેવિંદરાવે અંગ્રેજોની મદદ માંગી. અંગ્રેજોએ આ તકને લાભ ઉઠાવ્યો. મુંબઈની અંગ્રેજી સત્તાએ સુરત મુકામે રધુનાથરાવ સાથે કરાર કર્યા (૬ માર્ચ, ૧૭૭૫). મદદના બદલામાં અંગ્રેજોને વસઈ સાલસેટ અને સુરતની આસપાસનો પ્રદેશ આપવા રઘુનાથરાવે કબૂલ્યું તેમ ભરૂચની ઊપજમાં ગાયકવાડને હિસ્સો મુકાવી દેવાનું પણ માથે લીધું કે આ બાબતમાં મુંબઈની અંગ્રેજ સત્તા અને કલકત્તાના ગવર્નર-જનરલ વચ્ચે મતભેદ ઊભા થયા. છેવટે રઘુનાથરાવને સહાય કરવા કર્નલ કીટિંગને ટુકડી સાથે મેકલવામાં આવ્યું, જે ખંભાત પાસે રઘુનાથરાવને જઈ મળે (એપ્રિલ, ૧૯, ૧૭૭૫ ). બંનેનાં સંયુક્ત સૈન્યએ ખેડા અને નડિયાદ જીતી લીધાં (મ, ), પણ એ પછી અડાસના મેદાનમાં પેશવાની સેનાને હાથે એમની સંયુક્ત સેનાને પરાજય થતાં (મે, ૧૮) તેઓ ભરૂચ તરફ રવાના થઈ ગયા. પેશવાનું લશ્કર ગુજરાતમાંથી વિદાય થતાં અને વડોદરા ઘેરાઈ જતાં વિપત્તિમાં આવેલા ફરસિંહરાવે કર્નલ કટિંગ અને રધુનાથરાવ સાથે
