________________
૫ મું ]
પેરાવાઈ સત્તાની પડતી
કે બેટ ટાપુ પર અંગ્રેજો પોતાનો માલ-જથ્થો અનામત રાખવા માટે એક મકાન રાખશે અને અંગ્રેજોનાં જહાજ વડેદરાને અધીન હોય તેવાં બંદરોએ હરકત વિના આવજા કરી શકશે. એવી જ રીતે વડોદરાનાં જહાજ પણ બ્રિટિશ અંકુશ નીચેનાં બંદરોએ મુક્ત અવરજવર કરી શકશે. ચાંચિયાગીરીને પણ ડામી દેવાની હતી. એક બીજી કલમ અનુસાર કંપની સરકારે પણ ભવિષ્યમાં પ્રદેશની આપલે નહિ કરવામાં આવે એવી કબૂલાત આપી.
આ કરાર પછી ડાં જ અઠવાડિયામાં કેપ્ટન કનકને પ્રદેશની નવી ફેરબદલી કરવા માટે કહેવામાં આવ્યું. ગાયકવાડે પહેલાં દસક્રોઈ આપ્યું અને એ પછી એ જિલ્લાનાં “ઇનામ” અને “દમલા” ગામડાં આપ્યાં અને છેવટે અમદાવાદની હવેલી' આપી. આ ફેરફારને મુંબઈની સત્તાએ છેવટે બહાલી આપી (નવેમ્બર ૧૮૧૮). એના બદલામાં ગાયકવાડને પેટલાદમાંની જમીનો મળી અને સુરત અઠ્ઠાવીસી અને કેટલાંક ગામની બાકી પડતી “મેગલાઈ” વેરાની રકમ માફ કરવામાં આવી. છેવટે પેશવાનો પેટલાદ નગર પરનો હિરસો ઉમરેઠના બદલામાં ગાયકવાડને આપવામાં આવ્યું. આ સાથે જ ગાયકવાડને સિદ્ધપુર, મફત ભેટ તરીકે આપવામાં આવ્યું.
૧૮૧૮ માં અંગ્રેજો અને પેશવા વચ્ચે જે ઘણાં યુદ્ધ થયાં તેમાં વડે-- દરાના રાજ્યપાલક ફરસિંહરાવે અંગ્રેજોના વફાદાર મિત્ર તરીકે કામગીરી કરી.. ફરસિંહરાવે સહાયક દળ ઉપરાંત પોતાની ટુકડીઓ પણ સેવામાં હાજર રાખી. અંતે અંગ્રેજોને સફળતા મળી હતી. ફતેસિંહરાવે આપેલી મદદ બદલ એને કોઈ નો પ્રદેશ મળે નહિ, પરંતુ જે પેશવાની સત્તાને અંત ન આવ્યો હેત તો એને ચાર લાખ રૂપિયાની ખંડણ ભરવી પડી હત.
ફરસિંહરાવનું ૨૬ વર્ષની વયે અવસાન થયું (ઑગસ્ટ ૨૩, ૧૮૧૮) એણે અંગ્રેજ સત્તા પ્રત્યે વફાદારી રાખી ભાગ ભજવ્યો તેથી એના પ્રત્યે અંગ્રેજ સત્તાએ ભારે આદર બતાવી અંજલિ આપી. ફરસિંહરાવના અવસાન બાદ આનંદરાવની ગાદીને હક્કદાર ફત્તેસિંહરાવનો ૧૯ વર્ષનો નાનો ભાઈ સયાજીરાવ હતો.
પાદટીપ ?. G. H. Desai & A. B. Clarke, Gazetteer of the Baroda State
(GBS), Vol. I, p. 466 2. Sardesai, New History of the Marathas, Vol. II, p. 547 3. Gazetteer of Bombay Presidency (GBP), Vol. I, pt. I, p. 400 8. R. C. Majumdar (Ed.), The Maratha Supremacy, p. 285
