________________
૫ મું ]
પેશવાઈ સત્તાની પડતી
[ ૧૦૯
દેવામાં આવ્યાં હતાં. હવે થયેલા કરાર મુજબ(૬ જૂન, ૧૮૦૩) મલ્હારરાવનું બંડ. શમાવી દેવાયા બાદ અંગ્રેજ સરકારે આપેલ ૨,૦૦૦ ની ફેજ તથા તોપખાનું રાખવાનો ખર્ચ મહિને રૂ. ૬૫,૦૦૦ થતો હતો તે ગાયકવાડે ભોગવવાનો હતો અને અ ગ્રેજ સરકારને “જાયદાદ” એટલે કે ઊપજ આપવાની હતી. ઘોળકા અને નડિયાદના ભાગ મલ્હારરાવને અપાયેલા ન હતા તેમાંથી આવી જાયદાદ” આપવાની હતી. કડી જીતવામાં મદદ કરવા બદલ ઈનામ તરીકે ચીખલી આપવામાં આવ્યું. મુંબઈ અને વડોદરામાં પરસ્પરના રેસિડેન્ટ મેકલવાનું નક્કી કરાયું. વડોદરામાં મુલકી વહીવટમાં ભાડૂતી આરબ લકરની જે પકડ અને દખલ હતી તેમાંથી છુકારો મેળવવા માટે એ આરબને એમના પગારની ચડેલી બાકી રકમ ૧૭ લાખ ચૂકવી ૭,૦૦૦ જેટલા સૈનિકોને રાવજીએ મુક્ત કર્યો.
દીવાન રાવજીએ અંગ્રેજ સરકાર પ્રત્યે સભાવના રાખી વફાદારી બતાવી. જે કામગીરી કરી તેનો બદલે મુંબઈ સરકારે એને અને એના વંશજોને વડોદરા રાજ્યનું દીવાનપદ આપીને વાળી આપ્યો. વસાઈ કરાર
મુંબઈ સરકાર અને વડોદરા સરકાર વચ્ચે જે સહાયકારી-સંધ પ્રકારના કરાર થયા (જૂન ૬, ૧૮૦૨) તેને મહારાજા આનંદરાવે બહાલી આપતાં. (જુલાઈ ૨૯, ૧૮ ૦૨) એ સત્તાવાર કરાર બન્યા.
નાના ફડનવીસના અવસાન (માર્ચ ૧૩, ૧૮૦૦) પછી પેશવા બાજીરાવ અને દોલતરાવ સિંધિયા પરના તમામ અંકુશ જતા રહ્યા હતા. સિંધિયા અને હોળકરની પરસ્પરની વિરોધી પ્રવૃત્તિઓ અને અંગ્રેજ સરકારની મરાઠા રાજકારણમાં વધતી જતી દરમ્યાનગીરીને લીધે, પેશવાને છેવટે અંગ્રેજ સરકાર સાથે વસાઈના કરાર કરી આપવા પડ્યા (ડિસેમ્બર ૩૧, ૧૮૦૨). એમાં અંગ્રેજ સરકારે બાજીરાવના પ્રદેશનું રક્ષણ પિતાના પ્રદેશની જેમ કરવા માટેની જવાબદારી લીધી, પેશવાએ સહાયક લશ્કરી દળ રાખવાનું સ્વીકાર્યું, અને એના ખર્ચ માટે વાર્ષિક રૂ. ૨૬ લાખની ઊપજવાળા પ્રદેશ આપવાનું કબૂલ્યું. એ પ્રદેશમાં સુરતને વાર્ષિક રૂ. ૧૨,૨૮,૦૦૦ની ઊપજવાળો પ્રદેશ મુખ્ય હતે. પેશવાએ એ ઉપરાંત ગાયકવાડે અંગ્રેજ સરકાર સાથે મિત્રતાના કરાર કર્યા હોય તેને માન્ય રાખવાનું અને ગાયકવાડ સાથે જે પ્રશ્નો કે સમશ્યા ઊભાં થાય તેમાં બ્રિટિશ લવાદીને સ્વીકારવાનું કબૂલ રાખ્યું. ૨૧ ગુજરાતની
