________________
જ સુ* ]
પેશવાઈ સત્તાની પડતી
[ ૧૦૩
દીવાન અથવા વ્યવસ્થાપક તરીકે નીમવા કહેવરાવેલું, પરંતુ ખાજીરાવ પાતે જ સગીર હતેા તેથી સિ`ધિયા જ કામચલાઉ સરકારને હવાલા સંભાળી શકે એવી પેરવી એમાં દેખાઈ. ગાડાડે આવા સૂચનને અસ્વીકાર કર્યો અને અંતે વાટાધાટો તૂટી પડી. સિંધિયા અને હેાળકરને કાઈ નિર્ણાયક લડાઈ લડથા વગર ઠેકઠેકાણેથી હાંકી કાઢવામાં આવ્યા.
૧૭૮૦ ના ચેામાસા પછી મેજર કોખ્સને ગુજરાતના લશ્કરતા હવાલે સેાંપી, ગાડાડ વસાઈને ઘેરા ધાલવા ઊપડયો. કૅમ્સે અમદાવાદ ખાતે ફોસિંહરાવના રક્ષણ માટે તથા સુરત અને ભરૂચ ખાતે એક એક ટુકડી રાખી. શિનેાર અને ભાઈમાં પણ રક્ષક ટુકડીએ રખાઈ. ફોસિ ધરાવે વડાદરા સાચવવાનું જ કામ કર્યું હતું. સિ ંધિયાએ નવા મેળવેલા શિતાર પર હલ્લો કર્યાં, પણ ફ્રાન્સે એને સામને કરી નિષ્ફળ બનાા. સિંધિયા આથી વધુ લશ્કરી પ્રવૃત્તિ કરી શકે એવી સ્થિતિમાં ન હતા.
...
આવા સમયે બંને પક્ષો વચ્ચે યુદ્ધ બંધ થવાની તૈયારીમાં હતું, પણ એ વખતે નિઝામ હૈદરઅલી અને મરાઠાઓ વચ્ચે સધ રચાઈ રહ્યો હોવાના સમાચાર આવતાં, એ માટે અંગ્રેજ સરકારે પેશવા સાથે સમાધાન માટે પ્રયાસ શરૂ કર્યો. પેશવા સમક્ષ જે દરખાસ્ત રજૂ થઈ તેમાં વધુ અવરોધક બાબત તેા પેશવાના અમદાવાદનેા હિસ્સા હતા, જે હવે ગાયકવાડને આપવામાં આવ્યે હતા. એમ છતાં છેવટે યુદ્ધને અંત લાવવામાં આવ્યા અને સાલબાઈ સ્થળથી પ્રચલિત બનેલા અતિહાસિક કરાર કરવામાં આવ્યા ( મે ૧૭, ૧૭૮૨ ).
સાલમાઈના કરાર
ગ્વાલિયર પાસે સાલબાઈ ખાતે પેશવા અને અંગ્રેજ સરકાર વચ્ચે આ કરાર થયા. આમાં ગુજરાતને લગતી બાબતાને પણ સમાવેશ થયા હતા. પુરંધરના કરાર પછી અંગ્રેજોએ લીધેલા બધા પ્રદેશ પેશવાને પાછા સાંપવા, સાલસેટ જેવા મુંબઈ પાસે આવેલા નાના ટાપુ અંગ્રેજોના તાબામાં રહે, ભરૂચ સિધિયાને અપાય, ગુજરાતમાં પેશવા અને ગાયકવાડના જે જે પ્રદેશ અગ્રેજોએ જીતી લીધા હોય તે જેમને તેમને પરત કરવામાં આવે, અંગ્રેજ સરકાર રધુનાથરાવને નાણાં આપીને કે ખીજી રીતે મદદ નહીં કરે. પેશવા એને વાર્ષિક રૂ. ૨૫,૦૦૦/- તું પેન્શન આપે અને એ પેાતે જ્યાં નક્કી કરે તે સ્થળે રહે, ફોસિ'હરાવ ગાયકવાડ પાસે જે પ્રદેશ અગાઉ હતા, તે એની પાસે રહે અને એ અગાઉની જેમ મરાઠા રાજ્યની સેવા કરે.૧૪
