________________
પ્રકરણ : ૫ પેશવાઈ સત્તાની પડતી
(ઈ. સ. ૧૭૮૦ થી ૧૮૧૭) સૂબેદારની હેરફેરી
ઈ. સ. ૧૭૮૦ થી ૧૮૧૮ દરમ્યાન ગાયકવાડના હકૂમત-પ્રદેશો ગાયકવાડ પાસે એકંદરે બધો સમય યથાવત રહ્યા, જ્યારે પેશવાના અમદાવાદ સહિતના પ્રદેશ પર થોડો સમય પેશવાની પિતાની ને ઈજારા આપી દેવાને લઈને એ ઈજારાના ગાળા દરમ્યાન ગાયકવાડની હકૂમત રહેતી. ગાયકવાડી મુલકને વહીવટ વડેદરેથી ને પેશવાના મુલકને વહીવટ અમદાવાદના ભદ્રકેટ મધ્યથી થતા. ઈજારાકાળ દરમ્યાન ગાયકવાડ ભદ્રકેટમાં પિતાને સૂબેદાર રાખતા, છતાં અમદાવાદ શહેરમાંના એના હકકને અબાધિત રાખવા એ ગાયકવાડની હવેલીમાં પોતાને નાયબ નીમવાનું ચાલુ રાખતા.
જનરલ ગોડાડે અમદાવાદ જીતી ફરસિંહરાવ ગાયકવાડને સોંપ્યું. ફત્તેસિંહરાવ વતી અમદાવાદમાં પેશવાના ઇલાકાનો વહીવટ સૂબેદાર સદાશિવ ગણેશને અપાયો (ફેબ્રુઆરી, ૧૭૮૦). પણ એ વર્ષ દરમ્યાન થેડા વખતમાં એના સ્થાને માનાજીના નિમાયો. તેના પછી આવેલા ભગવંતરાય શિવરામની સૂબેદારી ૧૭૮૨-૮૩ દરમ્યાન અમલમાં રહી, પણ ૧૭૮૩ થી સાલબાઈના કરાર અનુસાર અમદાવાદ અને એની સાથે સંકળાયેલ અન્ય વિસ્તારો પર પિશવાને સંયુકત અધિકાર પુનઃ સ્થપાયો.
શ્રી મગનલાલ વખતચંદે જણાવ્યા મુજબ પેશવાના ગુજરાતના ભાગમાં ગાયકવાડ તરફથી ૧૭૮૩ થી ૧૭૮૫ દરમ્યાન ચંબક મકનજી, ૧૭૮૫–૮૬માં રાઘાજી જીવાજી, ૧૭૮૬-૯૧ માં ફરીથી યંબક મકનજી અને ૧૭૯૧ માં થોડે વખત ફરીથી રાધાજી છવાનો વહીવટ રહ્યો, પરંતુ એ સમયના એક ખતપત્ર પરથી માલુમ પડે છે કે ૧૭૮૫ માં તો પેશવા તરફથી ભવાની શિવરામ શહેરસૂબા તરીકે અધિકાર ધરાવતો હતો. શ્રી મગનલાલ વખતચંદે ૧૭૮૩ થી ૧૭૮૧ સુધી પેશવાએ નીમેલા શહેસૂબા કેણ હતા એની કોઈ વિગત આપી નથી. સંભવ છે કે લગભગ એ બધે વખત એ અધિકાર ભવાની શિવરામે ધરાવ્યો છે. શ્રી મગનલાલ વખતચંદ ભવાની શિવરામના વહીવટને
