________________
મરાઠા કાલ
[પ્ર.
આવી સ્થિતિ પ્રવર્તતી હતી ત્યારે ઇંગ્લેન્ડથી કેટ ઓફ ડાયરેક્ટર્સે સુરત-કરાર માન્ય રાખ્યો હોવાનો હુકમ આવતાં સ્થિતિમાં વળાંક આવ્યો. કલકત્તાની વડી સરકારે પુરંધર કરાર(એપ્રિલ ૪. ૧૭૭૬)ને બહાલી આપી. હતી, આથી મુંબઈ સરકારે બંને કરારોનું અર્થઘટન પિતાને અનુકુળ લાગે તેવું કર્યું.
બીજી બાજુ પુરંધર કરાર અનુસાર ફરસિંહ અને પેશવા સરકાર વચ્ચે વાટાઘાટો ચાલુ હતી, પણ એ દરમ્યાન સયાજીરાવ ગાયકવાડ(1 લા)નું અવસાન થયું (૧૭૭૮ ) આથી ફરસિંહે સમય પારખી જઈ, પેશવાના ટેકા માટે આતુર બની, પિતાને “સેના ખાસખેલ ” ખિતાબ મળે અને વડોદરાના રાજ્યકર્તા. તરીકે માન્યતા મળે એવી ગોઠવણ કરી. ફત્તેસિંહે પેશવા સરકારને ૧૦ લાખ રૂપિયા આપ્યા, મંત્રીઓને એક લાખની ભેટ સોગાદ આપી પોતાના પક્ષે લીધા (ફેબ્રુઆરી ૧૭૭૮ ). અને “સેના ખાસખેલ” ખિતાબ મેળવ્યો. પેશવાએ ગોવિંદરાવને બે લાખની જાગીર આપવાનું વચન આપ્યું અને ખંડેરાવ જાગીરદાર પૂર્વવત્ સ્થિતિમાં રહે એવું ઠરાવ્યું.
૧૭૭૮ ના કટોબરમાં કેટ ઑફ ડાયરેકટર્સ તરફથી બંગાળ અને મુંબઈ સરકાર પર સંદેશા આવ્યા, જેમાં જણાવ્યું કે પુરધરના કરારનો અસ્વીકાર કરે અને એ કરારને faeturn valet ના સિદ્ધાત પર બહાલી આપતાં જણાવવામાં આવ્યું કે પેશવાની સરકાર આને ઈનકાર કે અવગણના કરે તે રાધાબા(રઘુનાથરાવ) સાથે કરાર ૧૭૭૫ ના ધોરણે કરે. રઘુનાથરાવ સાથે નવી સમજૂતી
પેશવાના મંત્રીઓએ પુર ધરના કરારની જોગવાઈ પ્રમાણે ૧૨ લાખ ચૂકવવાનો ઈનકાર કર્યો તેમજ ભરૂચ નજીક કઈ પ્રદેશ આપવાની ના પાડી. એ વખતે પુણેમાં ફ્રેચ પ્રતિનિધિ મે. દ. સેંટ લુબિન આવેલ હતા. પુણેમાં
ચ પ્રતિનિધિની હાજરી જોઈ કલકત્તાની વડી સરકાર રોકી ઊઠી અને મુંબઈ સરકારની રધુનાથરાવ પ્રત્યેની નીતિ સાથે સહમત થઈ એને ટેકે આપવા જણાવ્યું.૧૭ આ સમયે રધુનાથરાવ મુંબઈમાં જ આશ્રિત તરીકે હતા, તેથી એની સાથે મુંબઈ સરકારે કરાર કર્યો. એણે ૧૭૭૫ ના કરાર પ્રમાણે કબૂલાત માન્ય રાખી અને પિતાને પેશવા પદે સ્થાપવામાં મદદમાં આવનાર બ્રિટિશ લશ્કરનો પગાર આપવા વલસાડનું મહેસૂલ તથા અંકલેશ્વરનું મહેસૂલ જે બાકી હતું તે આપવા કબૂલ રાખ્યું (નવેમ્બર ૧૭૭૮).
