________________
૨૨ ]
મરાઠા કાલ
[ પ્ર.
સખત પરાજય થયો. એ મહામુશ્કેલીએ યુદ્ધનું મેદાન છોડીને ખંભાત તરફ નાસી છૂટક્યો. ખંભાતના નવાબે રઘુનાથરાવ માટે નગરના દરવાજા બંધ કરાવ્યા અને એને આશ્રય આપવાની ના પાડી, પરંતુ ખંભાત ખાતે રહેલા અંગ્રેજ કઠીના વડા મૅલેટે રધુનાથરાવને રક્ષણ આપ્યું અને ગુપ્ત રીતે એને ભાવનગર મેકલી આપે, જયાંથી એ હોડી દ્વારા સુરત પહોંચ્યો (ફેબ્રુઆરી ર૩). ત્યાં રહી રઘુનાથરાવે મુંબઈની અંગ્રેજ સરકાર સાથે સુરત કરાર કર્યો (માર્ચ ૬). એ કરારમાં અંગ્રેજોએ ૨,૫૦૦ ની લશ્કરી ટુકડી અને યોગ્ય પ્રમાણમાં તપખાનાની મદદ આપવાનું કબૂલ રાખ્યું અને એના બદલામાં એણે વસઈ, -થાણા, સાલસેટ સહિતના મુંબઈના બધા ટાપુઓ તથા ગુજરાતમાં જંબુસર તથા ઓલપાડ પરગણું અને અંકલેશ્વરમાં રહેલ પેશવાનો હિસ્સો આપવા કબૂલ રાખ્યું. વળી લશ્કરના ખર્ચ માટે મહિને દોઢ લાખ રૂપિયા આપવાનું અને એ માટે સલામત જામીન તરીકે છ લાખનું ઝવેરાત કંપની સરકારમાં જમા કરાવ્યું.૧૨ સુરત કરાર થાય એ પહેલાં જ કર્નલ કીટિંગને બધું મળી ૧,૫૦૦ની ફેજ સાથે ફેબ્રુઆરીના અંતભાગમાં યુદ્ધમાં સક્રિય ભાગ લેવા માટે રવાના કરવામાં આવ્યો હતો. રઘુનાથરાવ સુરત આવી પહોંચ્યા બાદ ચાર દિવસે આવી પહોંચ્યો હતો. આ રીતે મરાઠા-અંગ્રેજો વચ્ચેના લાંબા સંઘર્ષની - શરૂઆત થઈ અને એને આરંભ ગુજરાતની ધરતી પર થયો !
બીજી બાજુએ રઘુનાથરાવના નાસી ગયા બાદ એના ટેકેદાર ગેવિંદરાવ ગાયકવાડ અને ખંડેરાવ ગાયકવાડ પિતાના મજબૂત થાણું કપડવંજમાં જતા રહ્યા. ફત્તેસિંહે પણ પરિસ્થિતિ પામી જઈ અંગ્રેજો સાથે સુમેળ રાખવાની નીતિ અપનાવી. ખંભાતનો નવાબે, જેણે રધુનાથરાવ પ્રત્યે ભાગેડુ તરીકે વ્યવહાર રાખ્યું હતું, તેણે હવે રઘુનાથરાવને મુંબઈની સરકારને ટેકો મળવાનો છે અને એ અંગ્રેજોને મિત્ર બનવાનું છે એ જાણી, એની ઔપચારિક મુલાકાત લીધી ને એને પિતે ઉપરી ગણે છે એમ બતાવવા ભેટસોગાદ પણ આપી ! ગોવિંદરાવ ગાયકવાડ પણ પિતાની ટુકડી સાથે આવીને રઘુનાથરાવ સાથે -જોડાયો, જ્યારે જાગીરદાર ખંડેરાવ ફત્તેસિંહના પક્ષે જોડાયો. મરાઠા મંત્રીમંડળનું લશ્કર ૫,૦૦૦ ના પાયદળ સહિત ૨૫,૦૦૦ ની સંખ્યાનું થયું હતું. હવે બંને પક્ષો વચ્ચે મુકાબલે થવાનો હતો.
ઉત્તર તરફ કૂચ કરવામાં રઘુનાથરાવની ફેજ ડુમસ પાસે આવેલ ભીમરના મંદિરના દર્શને જઈ ત્યાં પ્રાર્થનાવિધિ કરવા માટે રોકાઈ. દરિયામાર્ગ ખંભાત જતી એ ફજને દરિયાઈ તેફાન નડયું. એ પછી એ ખંભાત
