________________
ખંડન કરી અનેકાન્તવાદની સ્થાપના કરી હતી અને સમતાનો ઉપદેશ આપ્યો. ગણધરોએ તેમના ઉપદેશને ધારણ કરીને તેને સૂત્રબદ્ધ કર્યો. આ સૂત્રો એટલે જ આગમો.
અર્હતો અર્થ માત્ર કહે છે. ગણધરો સૂત્ર (દ્વાદશાંગ ગ્રુપ) નિપુણ (સૂક્ષ્માર્થ પ્રરુપક બહુ અર્થવાળું) ગુંથે છે. તેથી શાસનના હિત માટે સૂત્ર પ્રવર્તે છે. આવાં સૂત્રો આગમ રૂપે પ્રસિદ્ધ છે. આગમો અંગ, ઉપાંગ, છેદસૂત્ર, મૂળસૂત્ર, પ્રકીર્ણક, ચૂલિકા સૂત્ર રૂપે પ્રસિદ્ધ છે. તેની સંખ્યા વિશે એકમત નથી. પ્રાચીનકાળમાં ૮૪ આગમો હોવાના ઉલ્લેખો પ્રાપ્ત થાય છે. જ્યારે શ્વેતામ્બર મૂર્તિપૂજક પરંપરામાં ૪૫ આગમો પ્રસિદ્ધ છે. પરંતુ સ્થાનકવાસી અને તેરાપંથી પરંપરામાં ૩૨ આગમો પ્રસિદ્ધ છે. ૧૨ અંગ આગમોમાંથી ૧૨મું દૃષ્ટિવાદ આગમ નષ્ટ થયું છે. દિગમ્બર પરંપરામાં પણ આગમો પ્રસિદ્ધ છે. પરંતુ બધા જ આગમો લુપ્ત થયેલાં માનવામાં આવે છે.
આગમોમાં આત્મસુધારણાની જ વાતો કરવામાં આવી છે. અને આત્મકલ્યાણની વિભિન્ન પદ્ધતિઓ પણ જણાવવામાં આવી છે. તે તમામ પદ્ધતિઓનો સાર તત્ત્વાર્થસૂત્રના પ્રથમ સૂત્રમાં જાણવા મળે છે.
સભ્ય ર્શન - જ્ઞાન - ચારિત્રાણિ મોક્ષમાર્ગ:।।
અર્થાત્ સમ્યક દર્શન, સમ્યક જ્ઞાન અને સમ્યક્ ચારિત્ર આ ત્રણેયનો સમનવ્ય મોક્ષનો માર્ગ બને છે. આ રત્નત્રયીની આરાધના કેવી રીતે કરવી તેનો માર્ગ આગમોમાં વર્ણવ્યો છે. બધા જ આગમો જુદી જુદી દૃષ્ટિઆપે છે. સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રમાં આત્મકલ્યાણના માર્ગની વાત બહુ જ સ્પષ્ટ રીતે કરવામાં આવી છે.
સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રમાં શરૂઆતમાં જ જણાવવામાં આવ્યું છે કે સહુ પ્રથમ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરો પછી બંધનને સમજી તોડો. જ્ઞાન વગર બંધનોની સાચી સમજ પ્રાપ્ત થઈ શકતી નથી. અજ્ઞાની મનુષ્ય કશું જ જાણતો ન હોવાને કારણે તે કર્મબંધન કે મુક્તિની
જ્ઞાનધારા ૬-૭
(૪૧)
જૈનસાહિત્ય જ્ઞાનસત્ર ૬-૭
