________________
માધ્યમથી ભવ્ય જીવો આ સંસાર સાગર તરી શકે છે. જેમ માતાપિતા પોતાના બાળકને ઉત્થાન માટે વિવિધ પ્રકારે સમજાવે છે તેમ જિનાગમમાં ભવ્ય જીવોને જન્મ મરણના ચક્રથી બચાવવા માટે વિવિધ પ્રકારથી સમજાવ્યું છે. જેમ કે દ્રવ્યાનુયોગ, ચરણકરણાનુયોગ, ગણિતાનુયોગ અને ધર્મકથાનુયોગ.
કોરા લોટને ગળે ઉતારવો મુશ્કેલ છે પણ તે શીરારૂપે પરિવર્તિત થઈ જાય તો ખૂબ સહેલાઈથી ગળે ઉતરી જાય છે. તેમ તત્ત્વોની ગહન વાતો, નીતિના નિયમો સમજવા અતિ મુશ્કેલ છે. જીવનને ઊર્ધ્વગામી બનાવતા સનાતન સત્યો, આચરવા યોગ્ય આચરણના સિદ્ધાંતોને દષ્ટાંતો દ્વારા, મહાપુરુષોની જીવન ઘટનાના ઉદાહરણો દ્વારા કે કથાના માધ્યમે સમજાવવામાં આવે તો તે સહજ રીતે ગળે ઉતરી જાય છે. અને ભારેખમ બન્યા વિના જીવનમાં વણાઈ જાય છે. ઉપદેશ કે બોધને દૃષ્ટાંતો રસાળ બનાવે છે. અને રસાળ વસ્તુ વિના આયાસે વિચારમાં અને આચારમાં
શ્વાન જમાવી લે છે. આ મનોવૈજ્ઞાનિક તથ્યને લક્ષ્યમાં રાખી ધર્મગ્રંથોમાં દૃષ્ટાંતો અને કથાઓનો મહદઅંશે ઉપયોગ થયો છે.
આમ ધર્મકથા એ ઉપદેશનું પ્રબળ સાધન છે, એ ન્યાયે જિનાગમમાં પણ ધર્મ કથાને ઉપદેશનું પ્રધાન અંગ માન્યું છે. જેનધર્મના મૂર્ધન્ય મનીષીઓએ બાળસુલભ એવા લોકોના આંતરમાનસમાં ધર્મ, દર્શન અને અધ્યાત્મના સિદ્ધાંતો પ્રસારિત કરવાની દૃષ્ટિથી કષાઓનો સહારો લીધો છે. અને કષાઓના માધ્યમથી તેઓ દાર્શનિક ગૂઢ ગૂંચોને સહજ રૂપે ઉકેલવામાં સફલ પણ થયા છે. જેના કથાની સૌથી મોટી વિશેષતા એ છે કે એમાં સત્ય, અહિંસા, પરોપકાર, દાન શીલ વગેરે સદ્દગુણોની પ્રેરણાનો સમાવેશ છે. કથા એવું એક માધ્યમ છે કે જેથી વિષય સહજપણે હૃદયગમ થઈ જાય છે એટલે જ અન્ય અનુયોગોની અપેક્ષા એ આ અનુયોગ અધિક લોકપ્રિય થયો છે. માનવના સંપૂર્ણ જીવનને ઉજ્જવળ કરનાર પરમ પુનિત ભાવનાઓ આ ધર્મકથાઓમાં મુર્ખરિત થઈ છે. જ્ઞાનધારા ૬-૭ % ૨૪
જૈિનસાહિત્ય જ્ઞાનસત્ર ૬
