Page Text
________________
પ્રિયદર્શિન અને
[ દશમ ખંડ
આ પગલું ભરવામાં જો કે બન્ને સરખા દેખાય છે તેના કરતાં કુદરતે પાડેલી ફરજને લીધે ઉપાડયું હોય છતાં એક રીતે પ્રિયદર્શિનનો નંબર તેમાં ઉચો મકી એમ વિશેષપણે દેખાઈ આવે છે; જ્યારે પ્રિયદર્શિને શકાશે; કેમકે, રાજા ખારવેલના સમયે પરાજીતનાં મનુષ્યોનાં કલ્યાણ માટે તે પિતાનો ઉત્સાહ સતત ચાલુ રાજ્ય સામ્રાજ્યમાં ભેળવી લેવાની તૃષ્ણનો જન્મ રાખ્યા હતા એટલું જ નહીં, પરંતુ પશુઓના આરામ થયો નહાતો, બકે તે હજ ઉદ્દભવમાં હતી ત્યારે માટે સારા રસ્તાઓ બંધાવવાનું, રસ્તા ઉપર વૃક્ષ સમ્રાટ પ્રિયદર્શિનના સમયે તો તેવી ભાવના કાલીકલીને ઉભાં કરાવવાનું અને તેમને તથા વટેમાર્ગુઓ માટે મોટા વૃક્ષરૂપે પણ થવા પામી હતી; છતાં તેણે આરામગૃહે બંધાવવાનું પણ તે ભૂલ્યો નથી. ઉપરાંત છતાયલાં રાજ્યો જેમનાં હતાં તેમને પાછાં સુપ્રત કરી બિમાર પડતાં મનુષ્યો અને પશુઓ માટે દવાખાનાં અને દીધાં છે તે તેના હદયની વિશાળતા હતી એટલે તે રૂગ્ણાલયો પણ નિભાવ્યાં છે. જ્યારે ખારવેલના હિસ્સે કહેવું જ પડશે. બન્ને જણાએ ધર્મપ્રચાર અર્થે પણ પ્રયત્ન તેમાંનું કાંઈ જ નોંધાયું નથી. અલબત્ત ખારવેલના સેવ્યે જ છે; છતાં કહેવું પડે છે કે રાજા ખારવેલે પલ્લામાં એટલું જરૂર મૂકી શકાશે કે તેણે કઈ રીતે માત્ર વ્યાપાર નિમિત્તે પર્યટને જતા શાહ સોદાગરના પ્રજાપીડનની વૃત્તિ દાખવી નથી બલકે તદ્દન ઉપેક્ષાફિલાઓ દ્વારા જ તેવાં પગલાં ભર્યાનું કહી શકાય; વૃત્તિ જ કેળવે ગયો સમજાય છે. અથવા સંક્ષિપ્તમાં ભલે આ પગલાં પૂર્વમાં પાસિફિક મહાસાગરમાં કહી શકાય કે રાજા ખોરવેલને રાજ્ય અમલ પ્રજાકિય આવેલ ઇનીશીયા દીપ સુધી અને પશ્ચિમમાં કાર્યો કરવામાં શૂન્યવત્ હતો જ્યારે સમ્રાટ પ્રિયદર્શિનને ઈરાની અખાત સુધી લંબાયાં હતાં, પરંતુ તે તેની રાજ્ય અમલ સર્વક્ષેત્રી અને પ્રગતિકારી હતા; એટલું જ પિતાની જ સ્કરણાથી ઉદભવેલ કરતાં, વિશેષપણે તો નહીં પરંતુ તે, અહર્નિશ પ્રજાકલ્યાણની ભજના અને વ્યાપારીઓએ ત્સાહથી ભર્યા હતાં એમ સમજાય ચિંતવન કરતો જ દેખાય છે. રાજા ખારવેલના આવા છે; જ્યારે સમ્રાટ પ્રિયદર્શિને તે ધર્મપ્રચારને વેગ વલણ માટે કદાચ કહી શકાશે કે તેના સમયે કાળદેવનીઆપવાને કેમ જાણે એક ખાતું જ રાયખર્ચ ઉપજાવી અવસર્પિણી કાળની-અસર એટલી બધી થવા પામી નકાઢીને નિભાવ્યે રાખ્યું હોય તેમ દેખાય છે. એટલું જ હતી કે જેથી એક રાજાને પ્રજાકલ્યાણ તરફ સતતધ્યાન નહીં પણ તેની કાર્યવાહીના સર્વોપરી અધિકાર પદ આપવું પડે. રાજ્યવિસ્તારની બાબતમાં એક સામાન્ય પણ પોતે જ રહી નિયમિતપણે તેની દેખરેખ અને રાજવી કરતાં રાજા ખારવેલ જે કે અતિ વિસ્તૃત પ્રદેશ દરવણું કર્યે રાખી છે. તેથી સ્વભાવિક છે કે ઉત્તરમાં ઉપર પિતાની હકુમત સ્થાપવામાં ફતેહમંદ નીવડયો મધ્ય એશિઆ સુધી, પશ્ચિમે એશિયાઈ તકના હતો, છતાં મહારાજા પ્રિયદર્શિનની તુલનામાં તે તેને સિરિષ સુધી ધર્મપ્રચાર કરવામાં તેમજ તેનાથી દૂર રાજ્યવિસ્તાર માત્ર ત્રીજા કે ચોથા ભાગને જ કહી પ્રદેશના રાજવીઓ સાથે મિત્રાચારી બાંધવામાં તે શકાશે. એટલે રાજ્યવ્યવસ્થાને અંગે મહારાજા ફળીભૂત થયો છે. એટલે એકના રાયે ધર્મવિસ્તારનું પ્રિયદર્શિનના આખા યે જીવનમાં બુદ્ધિચાતુર્યની થયેલી ક્ષેત્ર પૂર્વ તરફ લંબાયું હતું જ્યારે બીજાના સમયે જે અથાગ ખિલવટ સહેજે તરી આવે છે તેમાંથી પશ્ચિમ તરફ લંબાયું હતું. પરંતુ ફળની દીર્ધતા, ચોક્કસતા રાજ ખારવેલની પ્રતિભા દર્શાવે તેવીનું તે. ઘણે અંશે અને સંગીનપણુની અપેક્ષાએ તે, પ્રિયદર્શિનને ખાતે ન્યૂન–બકે શૂન્ય કહે તે પણ ચાલી શકે તેટલું જ વિશેષે યશ નાંધવો જ રહે છે. લોકરંજન માટે બન્નેએ પ્રદર્શન થયું છે સમાજે, ઈત્યાદિ કાર્યો કર્યો દેખાય છે. છતાં રાજા આ પ્રમાણે કેટલીક બાબતમાં બન્નેને દરજજો ખારવેલે સીધી રીતે પ્રજા-સુખને સ્પર્શે તેવાં કાર્યો સરખો હોવાનું જેમ નંધી શકાય તેવું છે તેમ હાથ ધર્યાનું દેખાતું નથી. જો કે તેણે નહેર ખોદાવવાનું ઘણી યે બાબતમાં એકને વધારે અને બીજાને ઓછા કાર્ય કર્યું છે પરંતુ તે લાસથી પાર પાડયું હોય, હોવાનું પણ દેખાઈ આવે છે. છતાં બે ત્રણ મુદ્દા
| SR No. | 032486 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1938 |
| Total Pages | 496 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |