Page Text
________________
ખારવેલને રાજ્ય વિસ્તાર
[ દશમ ખંડ
પતિ જોતાં બનવા પામ્યું હશે એવા અનુમાન હદ સુધી પિતે પહોંચી ગયે; અને ઉપરમાં જણાવ્યા ઉમર મા૫ણે આવ્યા છીએ, એટલે રાજ્યધૂરા બરાબર પ્રમાણે રાજા ખારવેલ જે કફોડ અને કપરા સંભાળી લેવાના સોગમાં છે તેવી કેઈ તૈયારીમાં સંજોગોમાં તખ્તનશીન થયો હતો તે પરિસ્થિતિને તે નહોતો તેવા સમયે તેને રાજ્યાભિષેક થવા પામ્યો લાભ લેવા તત્પર થયો. તેના મનમાં એમ કે, આ છે હો એમ કહી શકાય. છતાં શિલાલેખની પ્રથમની માસમાં જ મગધથી છૂટો પડીને જબરદસ્ત પ્રદેશને બે પતિમાં લખાયેલી હકીકતથી સમજાય છે કે, તેણે સ્વામી પોતે બની શકે છે એટલે તેની વિગ્રહ રામસંચાલનની તાલીમ લેવા ઉપરાંત અમુક દરજજે કરવાની શક્તિ પણ અતુલ છે, તેમ પતે રાજદ્વારી લાઈ લઇ જવાની અને તેની દેરવણી કરી સાંગોપાંગ પટતા ખેલવામાં પણ કુશળ છે; જેથી આ ઉગતા પાર ઉતારવાની શકિત પણ મેળવી લીધી હતી. ખારવેલને પણ સુરતમાં જ દાબી દેશે. આવી કલ્પનામાં એટલે ગમે તેવા કડા સંજોગમાં તેણે રાજ્યલગામ તે આગળ ને આગળ ધસી. કલિંગની સરહદ ઉપર ગ્રહણ કરી હતી છતાં, રાજદ્વારી કનેહ વાપરી આક્રમણ લઈ ગયો. એટલે તુરત જ પોતાની શક્તિનો રાજગાદીની સ્થિરતા જમાવવામાં જ પ્રથમનું વર્ષ કે સંયેગાનો જરા પણ વિચાર કે કનવાર કર્યા વિના* તેને પસાર કરવું પડયું હતું. આ તેનું રાજકીય સાહસિક ખારવેલ પિતે જ સૈન્યની સરદારી લઈને ડહાપણું હતું. પરંતુ એક અન્ય વ્યકિત, જે તેની માફક તેનો સામનો કરવા મેદાને પડયો. બન્નેને ભેટ થયા. તાજેતરમાં જ તે સમયે ઉગતી જતી હતી તેણે તેના મહાસંગ્રામ મંડાયો. યુદ્ધમાં રાજા શ્રીમુખને પાઠ આ ડહાપણુને અન્ય સ્વરૂપે જ ગણી કાઢયું હતું. આ ફેરવવી પડી; એટલે સુધી કે રાજા ખારવેલે તેને પીછો સ્પતિ બીજું કાઈ નહીં, પરંતુ અંદ્રવંશની સ્થાપના પકડો અને ઠેઠ નાસિક સુધી નસાડી મૂકશે તથા કરનાર રાજા શ્રીમુખ શાતકરણી સમજવો. તે પણ પોતાના ખંડિયો બનાવી “ આંધ્રભત્યા :”ની છાપ** રાજા ખારવેલની લગભગ ઉમરને હતો. તેમ તેણે પણ તેના શીરે ચુંટાડી ત્યારે તે જો. આ પ્રમાણે પિતાના પિતા મગધપતિ રાજા નંદ બીજાના રાજઅમલે
ગાદીએ બેસતાં વેતજ, મહાપરાક્રમી એવા રાજા ખૂબ રાજકાજની તાલીમ લીધી હતી. આજ અરસામાં
શ્રીમુખ જેવા રાજકીય હરીફ ઉપર ફતેહ મેળવી, મંદ બીજે મરણ પામ્યો હતો અને તેની ગાદીએ તેની હિંદના પશ્ચિમ કિનારા સુધીના મુલક ઉપર પોતાના ક્ષત્રિયાણી રાણી પેટે જન્મેલ નાના કુંવરને હક્ક વિજયવાવટ કરકતો કરી શકો તેં, તેમ આંધ્રપતિનાં સ્વીકારાયેલ હોવાથી, શુક્રાણી રાણી પેટે જન્મેલ આ સરકારે એવા સાળિ અને ભોતે પણ પરાજીત શ્રીમુખ, નંદ બીજાને છ પુત્ર હોવા છતાં, મગધપતિ કરી દીધા હતા. એટલે આ બેવડા વિજયથી નર્મદા અનતા અટકી પડયો હતો. એટલે તેણે પોતાના બીજા અને કષ્ણા નદી વચ્ચેના સર્વ પ્રદેશ ઉપર તેનું સહોદર સાથે મગધમાંથી રૂસણું લઈ, મધ્યપ્રાંતના સ્વામિત્વ સ્વીકારાયાનું ગણવું રહેશે. તે બાદ નિયમ રસ્તેથી દક્ષિણ હિંદમાં ઉતરવા માંડયું હતું. પ્રથમમાં પ્રમાણે એક વર્ષ આરામ લઈને વળી કૃષ્ણ નદીની જબલપુર પાસેનો પ્રદેશ કબજે કરી ત્યાંના મહારથીને દક્ષિણે પ્રયાણ કર્યું. એમ વર્ષ દર વર્ષે ઉત્તરોત્તર તાએ કરી ત્યાં રાજગાદી સ્થાપવાનો મનસૂબે કરી ચડાઈ કર્યા કરીને, પહલવ, ચેલા અને પાંડય રાજાઓને રહ્યો હતે. માત્ર છ માસ જેટલી અવધિમાં જ પ્રદેશ શરણાગત કરીને. દક્ષિણ હિંદના મદુરાનગર સુધી જીતતો છતો તે, રાજા ખારવેલના રાજ્યની પશ્ચિમ દેશ જીતી લીધા હતા. વચ્ચે પ્રસંગ મળતાં-મગધપતિ
(૨) જુએ હાથીગુફા લેખની ચોથી પંક્તિ. છે તે માટે જુઓ ઉપરમાં. પૃ. ૨૮૪ ટી, નં. ૪૭
(૨૪) આ કારણથી જ રાજા શ્રીમુખ તથા તેની પાછળ આંધ્રભાત્યાની છાપ કયારથી ઉતરી ગઈ છે તે આ આવનાર પાંચ છ રાજાએ “આંબભત્યા તરીકે ઓળખાવાયા વિષય બહ રસિક છે તે સઘળું શાતવાહન વંશના વૃત્તાંતે છે. શુંગભૂત્યા અને આ આંબભ્રત્યા ના અર્થમાં શું ફેર રહો જણાવવામાં આવશે.
| SR No. | 032486 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1938 |
| Total Pages | 496 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |