Prachin Bharat Varsh Part 04

SR No.: 032486
Original Sutra Author: N/A
Author: Tribhuvandas Laherchand Shah
Publisher: Shashikant and Co
Publication Year: 1938
Total Pages: 496
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 17 MB

Page 332

તીય પરિછેદ ] અનુવાદની સમજાતિ
૨૮ (પહેલો) પ્રશ્ર સ્પષ્ટ છે (બી) કયારે અને (ત્રીજે) લખવા પ્રમાણે રિ--- અર્થ “તીસરે વર્ષ શા માટે; તેમ કર્યું હતું તે તપાસીએ. કયારે ?-જે કે સત્ર ' ત્રીજા વર્ષના એક ભાગમાં, એમ થઈ સાલમાં નહેર ખોદાવી તેના ઉલ્લેખ માટે જે ૧૦૩નો શકે છે એટલે તેમનો કહેવાનો ભાવાર્થ એ છે કે, આંક ભર્યો હોત તે આ પ્રશ્ન ઉભે નજ થાત ? રાજાનંદે પોતાના રાજ્યના ત્રીજા વર્ષને અંત આવ્યા અત્ર તે તે આંક નહેર લંબાવ્યાની તારીખને પુરવાર તે પહેલાં (મ. સ. ૫૬+૩=૧૯J. સ. પૂ. ૪૬૮) તેણે થયો છે, એટલે ખોદવાની તારીખ તે શોધી કાઢવીજ આ નહેર ખોદાવી હતી. નહેર ખોદવાનું કાર્ય સામાન્ય રહી. પરંતુ એતિહાસિક પરિસ્થિતિ વિચારીને નંદ રીતે ખેતરને પાણી પૂરું કરવા માટે હાથ ધરાય છે, રાજાનું વૃત્તાંત લખતાં એમ જણાવી ગયા છીએ કે એટલે તેની રચના-સર્જનનું કાર્ય, ગમે તે સમયે પાર તેના રાજ્ય કુદરતની વિચિત્રતાને બે પ્રકારે દેખાવ ઉતારી શકાય તેવું કહી શકાય, પરંતુ આ લેખમાં થયો હતે. એક વર્ષની અતિવૃષ્ટિરૂપે અને બીજે જે સ્થિતિના નિર્દેશમાં તે કાર્ય કર્યાનું જણાવાયું છે તે વર્ષાના અભાવારૂપે ( જુઓ પુ. ૧. પૃ. ૩૩૦) તેમાં જોતાં, તેને દુષ્કાળ-વૃષ્ટિના અભાવના-પ્રસંગ સાથે
અતિવૃષ્ટિને સમય મ. સ. ૧૯ઈ. સ. પૂ. ૪૬૮ સંબંધ હોવાનું જણાય છે. તેમ આપણે જાણી (એટલે નંદિવર્ધન રાયે ચેથા વર્ષ) અને અનાવૃષ્ટિનો ચૂક્યા છીએ કે નંદિવર્ધનના રાજ્ય અતિવૃષ્ટિ અને સમય મ. સ. ૬૪ થી ૭૨=ઈ. સ. પૂ. ૪૬થી ૫૫ અનાવૃષ્ટિ બને થવા પામી હતી. એટલે કદાચ દરમિયાન; અથવા અંદાજી મ. સં. ૬૫=ઈ. સ. પૂ. સમજી શકાય કે, અનાવૃષ્ટિને પ્રસંગ ઈ. સ. પૂ. ૪૬૨ (જુઓ પુ. ૧ પૃ. ૪૦૧ની સમયાવળી) ઠરાવ્યો ૪૬૮-૯માં બન્યો હોય; જે ઉપરથી રાજા નંદે પ્રજા છે. ઉપરના સમયની નોંધ, આપણે અન્ય પરિસ્થિતિને કલ્યાણાર્થે તે નહેર ખેદાવી હોય. આપણે પણ તે અંગે, સ્વયફુરણાથી ઉપજાવી કાઢી હતી. પરંતુ એક સાલ અંદાજ તરીકે વર્ણવી તે છે; પરંતુ આપણું લેખકે જણાવેલ વિચાર ઉપરથીપણ તે બાબતની વર્ણનમાં અને અત્રેના લેખદર્શનમાં જણાવેલી પરિસ્થિવિચારણા કરવાનું મન થાય છે. તે કથન આપણે ઉપરની તિ વચ્ચે એક તફાવત એ છે કે, આપણે અતિવૃષ્ટિને કલમ (આ)માં જણાવેલ ૧૦૩ના અંક સંબંધે જાહેર સમય મ. સ. ૫૮ જણાવ્યું છે. જ્યારે લેખાંકન તે કર્યું હતું, પરંતુ આ નહેરના સમયને તે વિશેષપણે પ્રમાણે અનાવૃષ્ટિનો સમય તે છે. [તૈધ આ પ્રમાણે લાગુ પડતું હોવાથી તેની ચર્ચા કરવાનું. ત્યાં ન કરતાં તિવારë ને જે અર્થ સ્વીકારાય,૫૫ તે અનાવૃષ્ટિને અત્ર કરવો ઉપર મુલતવી રાખ્યું હતું. તેમના સમય નક્કી થઈ ગયું કહેવાય; બાકી આપણે અંદાજી
(૫૩) જુએ ભાર. પ્રા. રાજવંશ પુ. ૨. ૫. ૨૪૬. રાજક્તઓને પોતાની ફરજનું ભાન હતું કે, જ્યારે દાળ (હાથીગુફાના લેખનું વર્ણન કરતાં, છઠ્ઠી પંક્તિમાં જે ૧૦૩ પડે ત્યારે લોકના દુઃખ ફેડવા માટે આવાં આવાં કાર્ય હાથ નો આંક બીજ વિદ્રાનાએ વાંચે છે તે સંબંધમાં વિવેચન તેમણે ધરવાં જોઈ એ જ; તેમ નહેરનાં કાર્યને-ઈજનેરી કળાના કરતાં જણાવે છે). તેમના શબ્દો આ પ્રમાણે છે. કચ્છ અંગ વિશેષ તરીકે-ફતેહપૂર્ણ બનાવવાની આવડત અને વિદ્વાન ઇમૅકે, સિવણ શd કા અર્થ તીન વર્ક કરકે, જ્ઞાન પણ હતું. (જે કેટલાકે એમ માને છે કે તે વખતે મરમતકે સમય તક ઉસ નહરકો બને ૩૦૦ વર્ષ હે ચૂકે આવું ઇજનેરી જ્ઞાન જ નહોતું તથા રાજાઓને આવા કામની છે, ઐસા અનુમાન કરતે હૈ, ઔર કુછ રિવર શd સે પડી પણ નહતી, તેઓની ખાત્રી થશે કે તેમના આક્ષેપ ત્રિવર્ષ સતં (તીસ વર્ષ કે સત્ર)કા તાત્પર્ય નિકાલતે હૈ” બેટા અને ભ્રાંતિજનક છે.) એટલે કે ઉત્તર તંના બે અર્થ કરાય છે (1) ત્રણ વર્ષ (૫૫) આ અર્થ સ્વીકારાય તાપણું ખાલના જીવનને (૨) અને ત્રીજા વર્ષના અમુક ભાગમાં; આમાં પહેલો અર્થ અંગે કાંઈ ફેરફાર નથી થવાને; કેમકે તેમાં તે પોતાના અસંભવિત દેખાય છે.
રાજ્યાભિષેક બાદ અમુક વર્ષે આ બનાવ બન્યો હોવાનું (૫૪) આ ઉ૫રથી સિદ્ધ થયું કે, પૂર્વના સમયે પણ તેણે કહ્યું છે. માત્ર પર જે પડે છે તે નંદિવર્ધન