Page Text
________________
૨૪.
મિર્ય સમ્રાટે
[ સપ્તમ
(૧) ચંદ્રગુપ્ત અત્યાર સુધી ઇતિહાસકારોએ, જ્યારથી ચંદ્રગુપ્ત મગધપતિ બન્યા ત્યારથી જ મૌર્યવંશની
સ્થાપના થયેલી ગણીને તેના જય-પરાજયને ----ન લખે રાખ્યો છે, પણ આપણે પુ. ૨ ના : ૧૩૪ માં દર્શાવ્યા પ્રમાણે, જ્યારથી તેણે કાઈ
નજ્ઞાત પ્રદેશમાં રાજધૂરા ગ્રહણ કરી હકુમત ચલાવવા માંડી, ત્યારથી મૌર્યવંશની સ્થાપના થયેલી ગણતા હોવાથી અને તેનું રાજ્ય પુ. ૧ પૃ. ૩૮૧ ની સામે ચડેલ નકશામાં, આકૃતિ નં. ૫૫ માં ચિતરી બતાવ્યા પ્રમાણે સ્થાપિત થયેલું હોવાથી, તે સમય અને તે સ્થાનને આશ્રયીને તેની આદિ ગણવી પડશે.
સમયને અંગે વિચારતાં કહીશું કે તેણે રાજ્યનો પ્રારંભ કર્યો ત્યારથી તે નવમા નંદને હરાવીને તે મગધ સામ્રાજ્યનો સ્વામી બન્ય ત્યાંસુધીમાં આઠથી સાડાઆઠ વર્ષનો ગાળો પડ્યો છે. અને તે દરમ્યાન તે તદ્દન સાધન રહિત હોવાથી આરંભમાં તેણે એક ધાડપાડુ કે લુંટારા જેવી જ અથવા તે બહારવટીયા જેવી જ અવસ્થા ગાળવા માંડી હતી. અને તેમાં પણ તેને અથવા ખરૂં કહીએ તે ૫. ચાણક્યને–મુદ્દો રાજા નવમાનંદ ઉપર વેરવૃત્તિ વાળવા પૂરત હેવાથી, પિતાની પ્રવૃત્તિનું કેંદ્રસ્થાન મગધ સામ્રાજ્યની એકાદ સીમા જેગું તેમને પસંદ કરવું પડયું હતું. તે સ્થાન કઈ સીમા પ્રત્યે અનુકૂળ થઈ પડશે તે જાણવા માટે આપણે પુ. ૧, પૃ. ૩૮૧ માં આકૃતિ નં. ૫૫ નો નકશે જોઇશું, તે તુરત ખ્યાલમાં આવી જશે કે-સામ્રાજ્યની દક્ષિણ હદ તેમને માટે બંધબેસતી થઈ પડતી હતી. દક્ષિણ હદ ઉપર, એક બાજુ કલિંગપતિની અને બીજી બાજુ અંધપતિની આણ પ્રવર્તી રહી હતી; પણ જે થોડોક ભાગ પર્વતમાળાથી રોકાઈ રહ્યો હતો અને જ્યાં
મગધપતિની રક્ષણનીતિ કાંઈક ઢીલાપણે અમલમાં મૂક્વામાં આવી હતી તથા જે પ્રદેશ શહેરી પ્રજા કરતાં જંગલી પ્રજાવડે વિશેષપણે વસાવેલો હતો ત્યાં પિતાનું થાણું તેમણે જમાવ્યું હતું. ક્રમે ક્રમે પાંચ-છ વરસમાં થોડાક માઇલને વિસ્તાર પિતાના સ્વામિત્વતળે મેળવી લીધું અને તે પ્રદેશની ખડતલ શરીરવાળી, મજબૂત બાંધાવાળી તથા લડાઈના પ્રસંગે બહુ ઉપયોગી થઈ પડે તેવી અર્ધ જંગલી પ્રજા ઉપર જ્યારે પિતાને કાબૂ પૂરતે મળી ગયો દેખાયો, ત્યારે ૫. ચાણકયની બુદ્ધિએ એક પગલું ઓર આગળ વધવાનું વિચાર્યું. આ વખતે જ કદાચ પેલી ડોશીમા અને તેના બાળકવાળો પ્રસંગ (જુઓ પુ. ૨, પૃ. ૧૬૬) બન્યા હોવાનું સમજાય છે. =મ. સં. ૧૫૪ (ઈ. સ. પૂ. ૩૭૩). હવે તેણે વ્યવસ્થિત બની એકાદ બાજુ હુમલે લઈ જવાની પેરવી રચવા માંડી.
તેના પિતાના નાનકડા રાજ્યને વીંટીને ત્રણ રાજવીઓની હદ લાગી પડી હતી : એક મગધની, બીજી કલિંગની અને ત્રીજી આંધ્રપતિની (જુઓ નકશો પુ. ૧, પૃ. ૩૮૧). આ ત્રણે જે કે હતા તે પિતાથી અનેકગણું જબરા સાધન સામગ્રીવાળા, છતાંયે ત્રણમાં નબળામાં નબળે તે અંધપતિ જ હતા; કેમકે તેને રાજ્યવિસ્તાર પણ પહેલા બેના કરતાં ક્ષેત્રફળમાં અતિ નાને હતો. વળી તે વખતનો રાજવી વશિષ્ઠપુત્રી કહ -કૃષ્ણ અથવા આપણે જેને ટૂંકમાં ત્રીજા અંધેપતિ તરીકે ગણાવીશું, તે અતિ વૃદ્ધ થઈ ગયો હતો; તેમ જ તે પોતાની પ્રજામાં કઈક અળખામણો બની ગયો હતો કેમકે તેણે ખરા હકદાર–પિતાના સગા ભત્રિજાના (બીજા અંધ્રપતિ-યજ્ઞશ્રી ગૌતમીપુત્રના) અને વિધવા રાણી નાગનિકાના પુત્ર-બાળરાજાને ગાદી ઉપરથી ઉઠાડી મૂકી, ગાદી પચાવી પાડી હતી એટલે પ્રજા તેના રાજ્ય અમલથી
| SR No. | 032485 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1937 |
| Total Pages | 512 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |