Prachin Bharat Varsh Part 02

SR No.: 032484
Original Sutra Author: N/A
Author: Tribhuvandas Laherchand Shah
Publisher: Shashikant and Co
Publication Year: 1936
Total Pages: 532
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 17 MB

Page 248

પરિચ્છેદ ] કેમ પડયું પ્રતિષ્ઠા જાળવવાને, તે પ્રાણસ્થ–કંઠસ્થ ઈચ્છા સ્થાન ઉપર તીવ્ર અનુરાગ હતો. તે પોતે જૈન ધરાવતું હોય, તેને ગૌરવવન્તો મહીમાં પણ ધમાં હતા, તે તે હવે નિઃશંકય રીતે, શિલાલેખ યથાસ્થાને દીપી નીકળે, તેવડા અનેક વિધ આશય ઉપરથી, સિકકાઈ પુરાવાઓથી, તેમજ અતિહાસિક થી, અવંતિ દેશના બે ભાગલા પાડયા હોયઃ પ્રમાણથી સાબિત થયેલું સત્ય છે. એટલે પ્રશ્ન તેમાંના પશ્ચિમ વિભાગનું નામ અવંતિ જ કાયમ એ થાય છે, કે તેના જૈનધર્મને લગતું એવું તે રાખ્યું અને તેનું પાટનગર પણ ઉજૈની જ રાખું; શું આ સ્થળ ઉપર બનવા પામ્યું હશે, કે તેને જ્યારે પૂર્વ વિભાગનું નામ પૂર્વ અવંતિ (અથવા આ સ્થળ ઉપર એટલે બધો પક્ષપાત કરવાનું પૂર્વીકારાવંતિ કેમ પાડયું તે માટે નીચે જુઓ)પાડી મન રહ્યાં કરે ? તેને ઉત્તરજ આ સ્થળનું નામ તેનું પાટસ્થળ વિદિશાને ઠરાવ્યું;૧૧ અને સમ્રાટ સંચીપુરી પાડવાના કારણે 25 થઈ પડયું હતું. ખુદ પોતે પાટનગર પાટલિપુત્ર રહે, જ્યારે આખા એમ આપણને હવે પછી સમજાશે. સામ્રાજ્યના બીજે નંબરે ગણાતા આ પ્રાંત ઉપર આપણે પુ. 1 પૃ. 15 થી 200 સુધીમાં સમ્રાટથી ઉતરતા દરજજાને જે મહાપુરૂષ, એટલે મુખ્ય પણે નવ દલીલ આપી સાબિત કરી ગયા કે યુવરાજ હોય તે અધિકારપદ ભોગવે એમ છીએ કે આ આખા પ્રાંતની ભૂમિ સાથે જનધર્મને ઠરાવ્યું. એટલે કે યુવરાજ આખે સમય અહીં રહે, અતિ નિકટ સંબંધ છે. અને એ પણ હવે અને સમ્રાટ પતે અવાર નવાર અહીં આવતા સ્પષ્ટ થાય છે કે, એક વખત વિસારે પડેલે તે રહે. વળી પિતાને તેમજ યુવરાજને વસવાનું સંબંધ, સમ્રાટ ચંદ્રગુપ્ત પુનર્જીવંત કર્યો હતે. સુગમ પડે તે કાજે અહીં રાજમહેલ બંધાવ્યો હતો. વળી હવે પછી જોવામાં આવશે કે, તેજ સમ્રાટના આ રાજમહેલમાં પતે એકદા નિવાસ સ્થાન કરી તનુજોમાંના એક મહા પ્રતાપી અને કુબાવત રહ્યો હતો. ત્યારે નિદ્રામાં તેને સેળ નાં આવ્યાં સક-રત્નશિરોમણિ સમ્રાટ પ્રિયદર્શિને અનુપમ હતાં; તથા તેના ફળ-પ્રાપ્તિના શ્રવણ ઉપરથી અને અજોડ રીતે તેને પણી કરીને સાવચંદ્રપિતે દીક્ષા લેવા તરફ વળ્યા હતા. આ બધું દિવાકરો બનાવી દીધો હતો. વર્ણન 11 સારી રીતે અગાઉ જાણીતું થઈ ગયું પાછી મૂળ વિષય ઉપર આવીએ. શા માટે છે, એટલું જ અત્રે નેધવું રહે છે. આ પ્રમાણે આ આ સ્થળને જૈનધર્મ સાથે નિફ્ટવતી સંબંધ સ્થળને લગત, રાજા ચંદ્રગુપ્તના રાજ્ય અમલ હોવાનું જેમ સમ્રાટ ચંદ્રગુપ્ત તથા રાજા કુમારસંબંધી ઐતિહાસિક પુરા લેખો રહે છે. પાળના સશુરૂ–ઇતિહાસ પ્રેમી કળીકાળ સર્વર આ સ્થળ પસંદ કરવાનું કારણ જેમ આપણે શ્રી હેમચંદ્રસૂરિએ માની લીધું હતું તેમ, ઉપર જણાવી ગયા છીએ, તેમ તેને પોતાના ધર્મ જુદાજુદા જનસૂત્રો અને કથાનકેના કર્તા પુરૂષોએ ( 111 ) 5. 1 લું પુ. ૧૯૦માં જે આપણે સર કનિંગહામના શબ્દો ટાંકીને એમ જણાવ્યું છે કે, બેસનગર તુટવાની અગાઉ વિદિશા અથવા ભિલ્સા વસવા માંડયું હતું, તે હકીકત આ બનાવની યાદી આપે છે. સંભવ છે કે બેસનગરનું સ્થાન નાનું અને બીન અનુકૂળ લાગ્યું હશે. જેથી સ્થાનની મહત્તા જાળવી રાખી, રાજધાનીને યોગ્ય એવું સ્થળ તે અસલના બેસનગરની પડેશમાંજ છે અને તેની વિદિશા-એટલે 25 ચારમાંથી એક ખૂણામાં–અનતા સુધી પૂર્વના ખૂણે, પશ્ચિમના ખૂણે નહીં; અને તેથી કરીને, જૈન સાહિત્યમાં પૂર્વ વિદિશા પાવાપૂરિ ગધેરીરે.” એમ લખાયું છે, જુઓ પુ. 1 પૃ. 188 ટી. નં. 108 ની સમનતિ ) વસાવવાને તેણે હકમ કાઢયો હશે. ( 12 ) જુઓ ઉપર પૂ. 150 ની હકીકત તથા તેને લગતાં ટીપણ. (13) કેમકે આખું પરિશિષ્ટ પર્વ ઉથલાવી