Prachin Bharat Varsh Part 01

SR No.: 032483
Original Sutra Author: N/A
Author: Tribhuvandas Laherchand Shah
Publisher: Shashikant and Co
Publication Year: 1935
Total Pages: 524
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 16 MB

Page 253

સત્તાધીશ
[ પ્રાચીન
તેવુંજ નામ બનાવીને, સંચયપુરીને બદલે સંચીપુરી ગોઠવી દીધું હોય, તે બનવાજોગ છે. આ પ્રમાણે આ નગરીના નામને લગતો ઇતિહાસ સંભવિત ગણી શકાય.
ઉપર જણાવ્યું છે કે આ સ્થળ સાથે જૈન ધર્મના એક તીર્થની પ્રભાવિકતા જોડાયેલી છે. તે તે કઈ રીતે? તેનું ટૂંક વર્ણન પણ આપવું રહે છે. તે વિસ્તારથી આ હકીકત જરા આગળ ઉપર નવ મદા આપીને સમજાવેલ છે ) અને ધારું છું કે આ પૃ8 ઉપરના ટી૫ણ (૧૦૮) ના વાંચનથી આ તીર્થની પ્રભાવિકતા માટે કાંઈક ખ્યાલ આવી પણ જશે. જો કે, અત્યારે જૈન પ્રજાનો મુખ્ય ભાગ શ્રી મહાવીરની નિર્વાણભૂમિ માટે પાવાપુરી નામનું સ્થળ તે માને છે જ, પણ તેનું સ્થાન ઠેઠ બંગાળ ઇલાકામાં જણાવી રહ્યા છે. જ્યારે તે સ્થાને ત્યાં ન હોઈ શકે, પણ આ અવંતિના પ્રદેશમાંજ છે એમ, આવા પ્રકારના ઐતિહાસિક પુરાવાથી જણાવી શકાય છે. આ આખાય પ્રશ્ન, શ્રી મહાવીરનું જીવનચરિત્ર જે હું ઐતિહાસિક દષ્ટિએ અન્ય પ્રમાણિક આધાર સહિત મારા તરફથી બહાર પાડનાર છું તેમાં વિસ્તારપૂર્વક ચર્ચનાર છું, એટલે અત્રે તે આટલું સુચન માત્ર કરીને હું આગળ વધીશ.
(૪) ભિલ્લા૧૦–ઉપરનાં ત્રણે નામો કરતાં આ નામ અર્વાચીનતમ છે. અને ઉપરનો વિદિશાને નકશે જેનાથી સ્પષ્ટ માલૂમ પડશે કે, તે બેસનગરથી માત્ર એક માઈલને છેટે વસેલું
છે. પછી બેસનગર ભાંગ્યા બાદ તે ભિસા વસ્યું, કે પ્રથમ ભિસા વસ્યું અને તેના વસ્યા બાદ, બેસનગરની વસ્તિ ત્યાં જઇને રહેવા માંડી, તે જુદો જ પ્રશ્ન છે. પણ પુરાતત્વવિદ કનિંગહામ સાહેબનું માનવું એમ થાય છે કે૧૧ પ્રથમ ભિલ્લાને પાયો નંખાયો અને પછીજ, સાથે સાથે બેસનગર તુટવા માંડયું. ગમે તેમ બનવા પામ્યું હોય, પણ એટલી વાત તે નિશ્ચિતજ છે કે જિલ્લા અને બેસનગરનાં સ્થાન, ભિન્ન ભિન્ન છે. પછી ભલે બન્ને વચ્ચેનું અંતર માત્ર એક બે માઈલ જ હોય. જેવી રીતે ગુજરાતમાં આવેલ વર્તમાન ખંભાત શહેરના સ્થાન અને તેજ નામના પ્રાચીન ખંભાતના સ્થાન વચ્ચે, ત્રણેક માઈલનું અંતર પડી ગયું છે તેવી રીતે આ સ્થળની બાબતમાં પણ બનવા પામ્યું છે.
સાથેના વિદિશાના નકશામાં ત્રિવેણીનું સ્થાન બતાવાયું છે, તેમજ ચરણ તીર્થ અને દુર્જનપૂર્વ–નામનાં સ્થળ નિર્માણ થયેલ બતાવ્યાં છે. તથા ભિત્સા શબ્દનો અર્થ પ્રકાશ ફેંકનાર થાય છે, એમ જે ડૉકટર હેલનું મંતવ્ય થયું છે (જુઓ નીચેનું ટીપણુ નં. ૧૧૦) તે માન્યતામાં કાંઈ મહત્વ સમાયેલું છે કે કેમ ? તેમજ આ જગ્યાઓનાં ભાવાર્થ તથા સૂચનમાં શું શું અન્ય રહસ્ય સમાયેલાં છે તે માટે શ્રી મહાવીરનું જીવનચરિત્ર જેવું રહેશે; કેમકે તે પ્રસંગને ઇતિહાસ અહીંને લગતે ગણાય નહીં.
ઉપર પ્રમાણે એક જ નગરનાં ચારે નામનો ઇતિહાસ ટૂંકમાં જણાવી ગયા. વળી ઉપરના
(120) Dr, Hall pointed out, Bha=light, lieto throw; Bhilsa=thrower of light; ( Arch, sur. Ind. I874-75 vol p. 84
આ, સ. રી, ૧૮૭૪-૭૫, પુ. ૧૦ પૃ. ૩૪
3. હેલ એમ સાબિત કરી રહ્યા છે કે-ભા=પ્રભા, પ્રકાશ, અજવાળુ: અને લિફેંકવું એટલે ભિલ્સા=પ્રકાશ ફેંકનાર.
(૧૧) જુએ ઉપરમાં ટી. ૮૩.