________________
(૧૧) -: ભાવનું સ્વરૂપ :
મૂલભાવના નામ અને ભેદ :
उवसमखयमीसोदयपरिणामा दुनवद्वारइगवीसा ।
तिय भेय संनिवाइय, संमं चरणं पढमभावे ॥६४॥ उपशमक्षयमि श्रोदयपरिणामा द्विनवाष्टादशैकविंशतयः । त्रया भेदास्सान्निपातिकः सम्यक्त्वं चरणं प्रथमभावे ॥६४॥
ગાથાર્થ:- મૂળભાવ (૧) ઔપશમિક (૨) ક્ષાયિક (૩) મિશ્ર= ક્ષાયોપશમિક (૪) ઔદયિક અને (૫) પારિણામિક છે. તે ક્રમશઃ બે, નવ, અઢાર, એકવીશ અને ત્રણ પ્રકારે છે, સાંનિપાતિકભાવ છઠ્ઠો છે. પહેલા (ઔપમિક)ભાવના ભેદ (૧) સમ્યક્ત્વ અને (૨) ચારિત્ર છે.
વિવેચન :- ઉપશમાદિ કાર્મિક પ્રક્રિયાથી કે સ્વયં જ ઉત્પન્ન થતા જીવના પર્યાયને ઔપશમિકાદિભાવ કહે છે. તે ૫ પ્રકારે છે.
જીવના પર્યાયો અનેક હોવા છતાં પણ તે પર્યાયોના મુખ્ય કારણો (૧) ઉપશમ (૨) ક્ષય (૩) ક્ષયોપશમ (૪) ઉદય અને (૫) પરિણમન હોવાથી મુખ્યભાવ (૧) ઔપમિક (૨) ક્ષાયિક (૩) ક્ષાયોપમિક (૪) ઔયિક અને (૫) પારિણામિક છે.
(૧) ઔપમિકભાવ :- જેમ જલમાં તકચૂર્ણ નાંખવાથી કચરો નીચે બેસી જતાં થોડા સમય સુધી જલ નિર્મલ દેખાય છે. તેમ આત્મામાં શુભ અધ્યવસાયથી મોહનીયકર્મ ઉપશાંત થતાં અંતર્મુહૂર્ત સુધી મોહનીયકર્મનો વિપાકોદય (રસોદય) અને પ્રદેશોદય ન થવાથી જે વિશુદ્ધ પરિણામ ઉત્પન્ન થાય છે, તે ઔપમિકભાવ કહેવાય છે.
૩૦૧
