________________
સર્વપર્યાપ્તિ પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી ઔમિશ્રયોગ હોય છે અને પર્યાપ્તાવસ્થામાં ઔકા૦ અને અસત્ય-અમૃષાવચનયોગ હોય છે. તેથી વચનયોગમાર્ગણામાં ૪ યોગ હોય છે અને વિકલેન્દ્રિય તથા અસંશીપંચેન્દ્રિયને મતિઅજ્ઞાનોપયોગ, શ્રુત-અજ્ઞાનોપયોગ અને ચક્ષુઅચક્ષુદર્શનોપયોગો હોય છે. તેથી વચનયોગમાર્ગણામાં (૧) મતિઅજ્ઞાનોપયોગ (૨) શ્રુત-અજ્ઞાનોપયોગ (૩) ચક્ષુદર્શનોપયોગ અને (૪) અચક્ષુદર્શનોપયોગ જ હોય છે.
શંકા :- ભાષાપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પછી વચનયોગ હોય છે. તે વખતે વિકલેન્દ્રિય અને અસંજ્ઞીપંચેન્દ્રિયજીવો પર્યાપ્તા જ હોય છે. અપર્યાપ્તા નથી હોતા. તેથી વચનયોગમાર્ગણામાં અપર્યાપ્તા બેઇન્દ્રિયાદિ જીવસ્થાનક કેવી રીતે ઘટી શકે ?
સમાધાન :- વિકલેન્દ્રિય અને અસંશીપંચેન્દ્રિયજીવને ભાષાપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પછી પર્યાપ્તાવસ્થામાં જ વચનયોગ હોય છે પણ અહીં ભાષાપર્યાપ્તિનો પ્રારંભકાલ અને સમાપ્તિકાલ એક માનીને કરણ-અપર્યાપ્તા બેઇન્દ્રિયાદિને વચનયોગ માનવામાં આવ્યો છે. તેથી વચનયોગમાર્ગણામાં અપર્યાપ્તા બેઇન્દ્રિયાદિ જીવસ્થાનક ઘટી શકે છે.
ગ્રન્થકાર ભગવંત કહે છે કે, મનોયોગ અને વચનયોગની સાથે કાયયોગ હોય છે. તેમજ મનોયોગ અને વચનયોગ વિના પણ એકલો કાયયોગ હોય છે. એટલે સામાન્યથી કાયયોગ એકેન્દ્રિય, વિકલેન્દ્રિય- અસંશીપંચેન્દ્રિય અને સંજ્ઞીજીવોને હોય છે. તેથી કાયયોગમાર્ગણામાં ૧૪ જીવસ્થાનક, ૧૩ ગુણઠાણા, ૧૫ યોગ અને ૧૨ ઉપયોગ હોય છે પણ અન્ય આચાર્યભગવંતો કહે છે કે, કાયયોગ કોઇપણ યોગની સાથે નથી હોતો. એકલો જ હોય છે.
૧૪૮
