________________
રક્ત
અહિંસા-સર્વ ધર્મમાન્ય સિદ્ધાંત મનુષ્યના કુદરતી પાંચ ધર્મો છે જે દરેક ધર્મના દર્શનકાર્યએ સર્વમાન્ય રીતે અપનાવ્યા છે. મનુષ્ય માત્રના કુદરતી ધર્મો એક સમાન હોય. કોઈપણ દેશ, ધર્મ, જાતિ કે સમાજનો સભ્ય એમ સ્વીકારશે નહીં કે ચોરી કરવી જોઈએ, બ્રહ્મચર્ય નહીં પાળવું જોઈએ, લોભ કરવો જોઈએ, હિંસા કરવી જોઈએ, અસત્ય બોલવું જોઈએ.
पंचैतानि पवित्राणि सर्वेषां धर्माचारिणाम् ।
अहिंसा सत्यमस्तेयं त्यागो मैथुन वर्जनम् ॥ અર્થાત્ - અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, ત્યાગ અને મૈથુનવર્જન (બ્રહ્મચર્ય)એ પાંચને દરેક ધર્મવાળાઓએ- દર્શનકારોએ પવિત્ર માનેલ છે. આનું કારણ એ જ કે- પાંચે ધર્મો મનુષ્યના કુદરતી ધર્મો છે. તેમાં અહિંસા ધર્મને વિશિષ્ટ સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે.
અહિંસાએ સર્વમાન્ય સિદ્ધાંત છે. છતાં શાસ્ત્રીય-ધાર્મિક અજ્ઞાનતા, શાસ્ત્રીય મોહ, શોખ, અમને સંતોષવાની ક્ષુલ્લકવૃત્તિ જેવા અનેકવિધ પ્રલોભનને કારણે સંસારમાં હિંસા પ્રવૃત્તિ વધી ગઈ છે અને નિરંતર વૃદ્ધિ થતી રહે છે. “અહિંસા પરમો ધર્મ !' અહિંસાને પરમ-શ્રેષ્ઠ ધર્મ માનનારા પણ પોતે જીવનમાં કેટલું અહિંસા પાલન કરતાં હશે તે વિચારવાનું રહે છે. વળી કેટલાક શાસ્ત્રો પશુબલિને ધર્મ તરીકે પુષ્ટિ આપે તે પણ શાસ્ત્રવિરુદ્ધ માની શકાય.
દુનિયાના પ્રાયઃ દરેક ધર્મ, ધર્મગ્રંથો અને ધર્માત્માઓએ એક યા બીજા સ્વરૂપે અહિંસાને પ્રાધાન્ય આપ્યું છે તેથી જ માનવજાતિના ઈતિહાસમાં અહિંસા વિષયક જેવું અને જેટલું વિષદ છણાવટયુક્ત વર્ણન મળે છે તેવું અને તેટલું વર્ણન બીજા કોઈ પણ વિષય પà નથી. માનવની ચેતના અને માનવની કરુણાનો મૂળ આધાર તેનામાં રહેલી અહિંસાવૃત્તિ છે. અહિંસાવૃત્તિ મૂળભૂત વૃત્તિ હોવા છતાં, તે સર્વમાન્ય હોવા છતાં તેના સિદ્ધાંતોમાં એકરૂપતા જણાતી નથી. હિંસા અને અહિંસાને અલગ તારવતી ભેદરેખા દરેક ધર્મમાં અલગ અલગ છે. ક્યાંય પશુવધ-માનવવધને માન્ય
