________________
૨૭.
અહિંસામીમાંસા સંઘર્ષ કરવો પડે છે.
- હિંસાનો અર્થ મારી નાખવું એટલું જ નહીં પરંતુ મનમાં આવતો પ્રત્યેક દૂષિત સંકલ્પ હિંસા છે. કોઈપણ પ્રાણીની સ્વતંત્રતાને અંકુશિત કરવી એ પણ હિંસા છે.
જે હિંસા ક્રોધ, માન, માયા, લોભ અને વાસનારૂપે માનવમનમાં અંદરોઅંદર આગ જેમ સળગતી જ રહે છે, તે આંતરિક હિંસા છે. આ હિંસાના માધ્યમ વડે આપણે બીજાની હત્યા નથી કરતાં પરંતુ આપણે આપણા સગુણો, સવિચારો, સવૃત્તિઓ, વિનય, વિવેક વગેરેની હત્યા કરીએ છીએ, જે આત્મહત્યા કરતાં પણ ભયંકર છે. આત્મહત્યા એટલે પસ્તોલ, બંદૂક, ઝેરી દવા ખાઈને, ટ્રેન નીચે પડતું મુકીને કે કુવા, દરિયામાં પડવું કે ઊંચા પર્વતના શિખર કે બહુમાળી મકાન પરથી પડતું મુકવું. આત્મહત્યા કાયરતા છે. કાયરતા અને ભય માનવજીવનના પતનનું કારણ છે. હિંસા વડે કાયરતા ઉત્પન્ન થાય છે, કાયરતા ભય ઉત્પન્ન કરે. ભય પરાજય ઉત્પન્ન કરે. પરાજય ક્રોધ ઉત્પન્ન કરે-આમ હિંસા એ પતનનું કારણ
માનસિક હિંસા- જીવન, સમાજ અને રાષ્ટ્રને પરસ્પર સંબંધ છે. આ ત્રણે સ્તરે માનવ પોતાની અનેકવિધ ભાવનાને મૂર્ત સ્વરૂપ આપે છે. ઊપર જોયું તેમ હિંસા દ્વારા કષાય-ક્રોધ ઉત્પન્ન થાય છે. જેને પરિણામે સામાજીકતા ખંડિત થાય છે અને તેમાંથી ઊંચ-નીચ, જાતિ-પાતિ, છતાછત. જેવા રોગ વિકસે છે. હરિજન-ચાંડાળ. જેવી નીચ જાતિઓને માન્ય કરી તેમની સામે નિર્દય-ક્રૂર વ્યવહાર કરવામાં આવે છે તે પણ માનસિક હિંસાનું સ્વરૂપ છે.
કુદરતી રીતે બધા જ મનુષ્ય સમાન, એક જ પરમ પિતા પરમેશ્વરના સંતાનો હોવા છતાં જાતિ-પાતિ, ઉચ-નીચ, અમીર-ગરીબ, રાજા-રંક જેવા કૃત્રિમ ભેદો ઉત્પન્ન કરવામાં આવે છે જેને લીધે માલિકનોકર, શાહુકાર-કર્મચારી, જેવા વર્ગો અસ્તિત્વમાં આવ્યાં અને તેમાંથી ગુલામી-દાસત્વની પ્રથા અસ્તિત્વમાં આવી. ધનિક-શ્રીમંતો ગુલામ-દાસને ખરીદતા. એ નિર્બળ-ગરીબ દાસ પર અમાનુષી અત્યાચાર ગુજારતા. એક
