________________
૧૪
અહિંસામીમાંસા કોઈપણ પ્રાણી, જીવ અને સત્ત્વની હિંસા ન કરો તે જ શુદ્ધ, નિત્ય અને શાશ્વતધર્મ છે. જેનો ઉપદેશ સમસ્ત લોકની પીડા જાણીને કરવામાં આવ્યો છે.
આ બંને વ્યાખ્યાઓ ભિન્ન દૃષ્ટિકોણ પર આધારિત છે. સમભાવરૂપે ધર્મની પરિભાષા સમાજ નિરપેક્ષ વ્યક્તિગત ધર્મની પરિભાષા છે. કારણ સમભાવ સૈદ્ધાંતિક અને મનોવૈજ્ઞાનિક દૃષ્ટિએ પોતાના સ્વ સ્વભાવનો પરિચાયક છે.
અહિંસા એક વ્યવહારિક અને સમાજ સાપેક્ષ ધર્મ છે. કારણ કે લોકોની, સમાજની પીડાના નિવારણાર્થે છે. અહિંસા સમભાવની સાધનાની બાહ્ય અભિવ્યક્તિ છે. સમભાવ અહિંસાનો સાર તત્ત્વ છે, અહિંસાની આધારભૂમિ છે. અહિંસાને આહત્ પ્રવચ્ચનનો સાર અને શુદ્ધ એવં શાશ્વત ધર્મરૂપે દર્શાવી છે.
આયારો, પ૧૦૧માં કહ્યું છે, જેને તું મારવા ઇચ્છે છે, તે તું જ છે. જેના પર તું શાસન કરવા ઇચ્છે છે, તે તું જ છે. જેને તું દાસ બનાવવા ઇચ્છે છે, તે તું જ છે.....વગેરે..
પોતાની હિંસા કોઈ ઇચ્છતું નથી. જો કોઈ આત્મા મારાથી ભિન્ન નથી તો હું કોને મારીશ? અસ્તિત્વની ભૂમિકા પર આ અભેદાનુભૂતિ છે, આ જ છે અહિંસા. આત્મા જ હિંસા છે અને આત્મા જ અહિંસા છે. આત્મા- આત્માની વચ્ચે અભેદાનુભૂતિ છે, તે અહિંસા છે. ભગવાન મહાવીરે પોતાના ઉપદેશ દ્વારા સમજાવ્યું કે સમસ્ત વિશ્વમાં પ્રવર્તમાન દરેક આત્મામાં સમાન ચેતના છે. દરેક આત્મા સમાનરૂપે સુખ મેળવવા ઝંખે છે. માટે સૃષ્ટિના પ્રત્યેક પ્રાણીને નિજાત્મા-પોતાના આત્મા જેમ સમજવોમાનવો જોઈએ. જે કાર્યથી, વાતથી, વર્તનથી પોતાને દુઃખ, હાનિ કે ગ્લાનિ થાય છે તે કાર્ય કે વર્તન અન્ય તરફ પણ ન થાય. જયારે સ્વઆત્મા અને પરઆત્મા વચ્ચેનું અંતર નાશ પામશે ત્યારે અહિંસાની સાધના સફળ થશે, સાર્થક થશે. નહીંતર અહિંસા શબ્દ માત્ર દંભ-આડંબર, બાહ્ય મહોરું
