________________
આધ્યાત્મિક ધર્મ
૭૧ સંયમી મનુષ્ય જે સાચી રીતે સંયમને સમજીને આરાધ હશે તે તેનું જીવન શુષ્ક નહિ હોય, પરંતુ રસમય હશે. તે અલ્પ વસ્તુથી ચલાવી લેશે. પરંતુ મને તે ન મળી તેવો તેને અસંતોષ નહિ હોય; અને મેં તેને ત્યાગ કર્યો તેવું અભિમાન પણ નહિ હેય. વળી તે કેવળ પદાર્થોમાં સંયમ રાખી સંપત્તિને એકઠી કરવા માટે વલખાં નહિ મારતો હોય, તેમ આળસુ કે નિઃપુરુષાથી પણ નહિ હોય. તે સાચે રસિક, પુરુષાથી અને સંતોષી હશે. આવા સંયમીનું જીવન લોકોને પ્રેરનારું હશે, અને તે સમાજને, રાષ્ટ્રનો અને વિશ્વનો હિતૈષી પુરુષ બની રહેશે. આવા સાચા સંયમની કોને જરૂર નહિ હોય ? બ્રહ્મચર્ય
બ્રહ્મચર્યના લાભથી તો આખું વિશ્વ પરિચિત છે. કેવળ શરીરસ્વાથ્યની દષ્ટિએ અને માનસિક શુદ્ધિની દષ્ટિએ તપાસતાં પણ તેની ઉપયોગિતા અને આવશ્યકતા લગભગ જગપ્રસિદ્ધ છે. તેમ છતાંય બ્રહ્મચર્યનો આરાધક વર્ગ બહુ અલ્પ દેખાય છે, અને જે બ્રહ્મચર્યને સાધકવર્ગ છે તે વર્ગમાં પણ તેના પાલન માટે ગમે તેવા પ્રસંગમાં પણ નિર્ભય રીતે રહી શકે તેવો વર્ગ બહુ વિરલ જ સાંપડે છે.
પ્રાચીન કાળમાં કદાચ બ્રહ્મચર્યવિષયક આટલું શથિલ્ય નહિ ? હોય; પરંતુ વર્તમાનકાળમાં તો ઉપરની સ્થિતિ સ્પષ્ટ છે, અને તે ભારત માટે દુર્ભાગ્યની વસ્તુ ગણવી જોઈએ. મનુષ્યનું કુદરતી તે તરફની વૃત્તિનું વલણ આ વસ્તુમાં દોષિત હશે એ ખરું, પરંતુ વિશેષતઃ આજના સમાજનું માનસ અધિક જવાબદાર છે તેમ સમાજની પરિસ્થિતિ જોતાં સ્પષ્ટ જણાઈ આવે છે.
સ્ત્રી અને પુરુષ જાતિ વચ્ચે પરસ્પરની ભીતિનો અતિરેક થયે છે. સ્ત્રી જાતિનું જીવન ખરાં આકર્ષણોની પાછળ વેડફાઈ ગયું છે. તેમનાં શૌર્ય, ચેતનાશક્તિ વગેરે હરાઈ ગયાં છે; અને પુરુષોની દષ્ટિ.
