________________
આદરી ગૃહસ્થાશ્રમ સૌથી પ્રથમ માનવતા, પછી સધર્મશ્રવણ, વિવેક, વિજ્ઞાન (વિશિષ્ટ જ્ઞાન), આવશ્યકતા ઘટાડવાના નિયમો અને ત્યારબાદ ત્યાગ. આ બધી ક્રમપૂર્વકની ભૂમિકાઓમાં ત્યાગનું માહાસ્ય સર્વોત્કૃષ્ટ છે. કારણ કે જગતનાં સર્વ પ્રાણીઓ જે સુખને ઇચ્છે છે તે સુખને સંબંધ વૈભવની પ્રાપ્તિ સાથે નથી, પરંતુ આત્મસાક્ષાત્કાર પર તે નિર્ભર છે. એ આત્મસાક્ષાત્કારનું કેન્દ્રસ્થાન અંતઃકરણ છે. અંતઃકરણની શુદ્ધિ સંતોષ અને પ્રેમ વિના સુલભ નથી, અને સંતોષ તથા પ્રેમનાં અમૃત તે વૈભવવિલાસના ત્યાગથી જ પામી શકાય છે.
પરંતુ વૈભવ ત્યાગ કરવો એટલે સાધુવેશ ધારણ કરે એમ નથી. ત્યાગનો આદર્શ સેવી, પોતપોતાની રેગ્યતા અનુસાર તે તે સ્થાનનાં વિશિષ્ટ કર્તવ્યોને ન્યાય આપી, તે તે ભૂમિકામાંથી પસાર થઈ આગળ વધવું, એવું જ તે પરથી ફલિત થાય છે. ઉપરના શાસ્ત્રકથનને પણ એ જ સાર છે. સાધુજીવન યદ્યપિ ઉચ્ચ છે છતાં જે મનુષ્ય માનવધર્મ કે ગૃહસ્થ ધર્મની ભૂમિકામાંથી પસાર ન થયો હોય, તે ત્યાગી જીવન ઉચ્ચ હોવા છતાં તેને અધિકારી બની શકતો નથી.
તે દષ્ટિબિંદુથી અને બીજી રીતે કહીએ તો ગૃહસ્થાશ્રમ એ પણ ત્યાગી જીવનના સ્થંભ સમાન છે. જે તે સ્થંભ વધુ સુદઢ હશે તો ત્યાગી જીવનની ઇમારત સુવ્યવસ્થિત ટકી રહેશે. તે બેયને અનુસરીને પણ આજે ગૃહસ્થાશ્રમનો આદર્શ સમજાવવાનો પ્રયાસ કરવો એગ્ય માની આ વિષયને આ ગ્રંથમાં ન્યાય આપવાનું ઉચિત ધાયું છે. એટલે વિષય નિર્દેશ કરી હવે આપણે રાષ્ટ્ર, સમાજ અને ધર્મમાં ગૃહસ્થાશ્રમનું સ્થાન શું છે તે વિચારીએ.
