________________
૧૮૬
* આદર્શ ગૃહસ્થાશ્રમ ત્યારે અધર્મ અને અત્યાચારની પરંપરા વધતી જાય છે. જ્યારે આમાં પ્રજાવર્ગના જ ગણાતા આગેવાને સ્વાર્થ અને લાલચને વશ થઈ સાથ પૂરે છે, ત્યારે તો આ પરંપરા વિરાટ સ્વરૂપ પકડી તેને ભેગ પડેલી પ્રજાને તેના પંજામાં પકડી કચડીને તારાજ કરે છે.
આવી પ્રજાને અંતર્નાદ ગોસ્વામી તુલસીદાસજીના શબ્દોમાં આ મુજબ છે:
शोचिय नृपति जो नीति न जाना ।
जेही न प्रजा प्रिय प्राणसमाना॥ તે નરપતિ જીવતાં છતાં મરેલાની માફક શોચનીય છે કે જે નરપતિને પ્રજા પ્રાણ સમાન વહાલી નથી. રાજાશાહી તે ગઈ !
જે રાજાશાહીએ માઝા મૂકી હતી, જેની આગળ પ્રજાનું ધન અને પ્રજાની બહેનબેટીઓ પણ સલામત નહોતી, અન્યાય, વિલાસ, શેષણ વગેરે અનિષ્ટો જેમાં ઘર ઘાલી બેઠા હતાં, તે રાજાશાહી તો. જડમૂળથી ગઈ. જેને દેવાંશી અધિકાર માનવામાં આવતે, પૂર્વભવથી જ રાજગાદીનું ખતપત્ર ઈશ્વરદત્ત મળે છે એ માન્યતા હતી, તે બધું કાળની ખાઈમાં ધરપાઈ ગયું. બાપુજી કહેતા કે, બ્રિટિશરોનું ભારત પરનું શાસન ગયા પછી રાજાઓની બહુ ચિંતા કરવાની જરૂર નથી. બાપુ કહેતા અને દીર્ધદ્રષ્ટાઓ કલ્પતા તેના કરતાંય બહુ વહેલું રાજાશાહીનું પ્રસ્થાન થયું.
હવે શું ?
દુનિયાના ઇતિહાસમાં છેલ્લે છેલ્લે જે વાદો જોયા, તેમાં (૧) સામ્રાજ્યવાદ, (૨) વારસાગત રાજાવાદ, (૩) પ્રજાનિયુક્ત સરમુખત્યારવાદ (૪) સમાજવાદ, અને (૫) લેકશાહી મુખ્ય છે.
સામ્રાજ્યવાદનો સિદ્ધાંત સત્તા અને મૂડીના વર્ચસ્વ તરફ દેરી
